دیابت ملیتوس یک اختلال متابولیکی بسیار جدی و خطرناک است که از تجزیه طبیعی غذاها به خصوص قندها (کربوهیدرات‌ها) در بدن جلوگیری می‌کند. این بیماری می‌تواند به قلب، عروق خونی، کلیه‌ها و سیستم مغز و اعصاب آسیب وارد کرده و باعث پیشروی کاهش بینایی در طول زمان شود. مرض قند فقط در بزرگسالان ایجاد نمی‌شود بلکه کودکان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
انواع دیابت در کودکان
مرض قند انواع مختلفی دارد اما دو نوع دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ شایع‌ترین انواع این بیماری هستند. هر دو نوع دیابت در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتند اما کودکان غالباً به دیابت نوع ۱ مبتلا می‌شوند.
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ (گاهی اوقات به این نوع بیماری، دیابت وابسته به انسولین، دیابت نوجوانی یا دیابت کودکی نیز گفته می‌شود) زمانی اتفاق می‌افتد که در پانکراس به اندازه کافی انسولین که هورمون تنظیم‌کننده قند خون است تولید نمی‌شود. علت ابتلا به این بیماری هنوز نامشخص است اما تصور می‌شود که ترکیب عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی باعث ابتلا به این بیماری می‌شوند.
در سنین کودکی ۵ تا ۷ سال، بلوغ شایع‌تر است. در افرادی که دچار دیابت نوع ۱ هستند پروتئین‌هایی وجود دارد که باعث تخریب سلول‌های بتای لوزالمعده می‌شوند. پاسخ ایمنی بدن ممکن است در نتیجه وجود پروتئین‌هایی مانند پروتئین شیر گاو باشد. کودکانی که هرگز از شیر مادر تغذیه نشده‌اند دو برابر سایر کودکانی که حداقل سه ماه از شیر مادر تغذیه شده‌اند در معرض ابتلا به دیابت نوع ۱ می‌باشند. تغذیه کوتاه مدت با شیر مادر و استفاده از شیر گاو در کودکانی که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به دیابت نوع ۱ هستند می‌تواند عاملی علیه فعالیت سلول‌های بتای لوزالمعده باشد.
در بسیاری از کشورها، تعداد افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ به خصوص در میان کودکان رو به افزایش است. جالب این جاست که الگوی بیماری در میان کودکان مشابه بیماری‌های عفونی واگیردار است. در حال حاضر روشی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۱ وجود ندارد.
دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ (که گاهی اوقات به آن دیابت مستقل از انسولین یا دیابت بزرگسالی نیز گفته می‌شود) زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نمی‌تواند از انسولین تولید شده به طور مؤثری استفاده کند. غالباً این نوع مرض قند قابل پیشگیری است و ابتلا به آن احتمالاً به دلیل افزایش وزن و بی‌تحرکی و گاهی اوقات نیز به دلیل عوامل ژنتیکی است.
اخیراً، دیابت نوع ۲ به طور فزاینده‌ای در بین کودکان و بزرگسالان گسترش یافته است به حدی که در برخی قسمت‌های دنیا، دیابت نوع ۲ مهم‌ترین نوع دیابت در کودکان تبدیل شده است. رشد جهانی چاقی و بی‌تحرکی در میان کودکان نقش بسیار مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. تغذیه و سبک زندگی سالم یک مانع قوی در برابر ابتلا به این بیماری محسوب می‌شود.
خطرات احتمالی ناشی از ابتلا به دیابت در کودکان چیست؟
فراوانی ابتلا به دیابت در دنیا رو به افزایش است و مطالعات نشان می‌دهند که احتمال ابتلا به این بیماری در کودکان در حال افزایش است. ابتلا به دیابت به مرور زمان می‌تواند به قلب، عروق خونی، چشم‌ها، کلیه‌ها و عصب‌ها آسیب وارد کرده و باعث ابتلا به بیماری‌های مزمن و مرگ زودرس شود.
انسولین چگونه تزریق می‌شود؟
تزریق انسولین ساده است و برای این کار فقط کافی است ۶ مرحله زیر انجام شوند:
- دستان خود را شسته و خشک کنید.
- محل تزریق را انتخاب کنید – شما باید به دنبال بافت‌های چربی باشید بنابراین شما می‌توانید شکم، ران یا باسن را انتخاب کنید. مهم‌ترین نکته، انتخاب نقاط مختلف برای هر مرتبه تزریق است به طوری که حداقل ۱٫۵ سانتی‌متر از محل قبلی آن فاصله داشته باشد. در غیر این صورت ممکن است توده‌های سفت در نقطه‌ای که انسولین تزریق شده است ایجاد شود.
- قلم انسولین را آماده کرده و قبل از تزریق، هوای درون آن را تخلیه کنید. یک سوزن به آن وصل کنید. هر دو سر را برداشته و دو واحد انسولین بکشید سپس نوک سوزن را به سمت بالا گرفته و سرنگ آن را فشار دهید تا مقدار کمی انسولین از سر سوزن خارج شود.
- زمانی که آماده شدید، مطمئن شوید که محل تزریق تمیز و خشک است. سوزن را با زاویه ۹۰ درجه وارد قسمت مورد نظر کنید و سپس سرنگ را خالی کنید.
- انسولین را به آهستگی و در حالی که تا ۱۰ شماره می‌شمارید تزریق کنید و سپس سوزن را از بدن خود خارج کنید.
- تنها کاری که باقی مانده است این است که سوزن را به وسیله یک گیره سوزن از قلم جدا کرده و آن را در سطل مخصوص بیندازید. زمانی که سطل شما پر شد، والدین به شما کمک می‌کنند که آن را تخلیه کنید.
چگونه می‌توانم در تزریق انسولین به کودکم کمک کنم؟
مهم‌ترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که تا حدی که می‌توانید از کودک خود حمایت کرده و او را پشتیبانی کنید. برخی نکات در این مورد عبارتند از:
- به کودک خود فشار نیاورید که خودش تزریق را انجام دهد – صبر کنید تا وی آمادگی انجام این کار را پیدا کند.
- اگر وی می‌خواهد مسئولیت این کار را خودش به عهده بگیرد، شما تزریق را انجام ندهید. آنها را تشویق کنید که دیابت را خودشان کنترل کنند.
- به یاد داشته باشید که حتی زمانی که کودک شما خودش تزریق را انجام می‌دهد تمایلی ندارد که همیشه این کار را انجام دهد. برخی مواقع و در صورت تمایل کودک، شما این کار را برای او انجام دهید.
- اگر کودک شما عادات بدی دارد، به روش تزریق آنها توجه داشته باشید
نباید تزریق را در محلی از بدن کودک انجام دهید که می‌خواهد بلافاصله پس از تزریق از آن قسمت از بدن خود در یک فعالیت استفاده نماید. به طور مثال زمان که کودک می‌خواهد فوتبال بازی کند، تزریق را در پای وی انجام ندهید. این کار باعث می‌شود که انسولین زودتر عمل کرده و احتمال تزریق زیر جلدی افزایش می‌یابد.
کنترل و مدیریت مرض قند
با این که دیابت هیچ درمانی ندارد، اگر کودکان مبتلا تحت کنترل باشند می‌توانند دوران کودکی و بلوغ خود را به طور عادی و طبیعی پشت سر بگذارند. مرض قند باید به طور صحیح تحت کنترل باشد تا باعث بروز عوارضی در کودک نشود. مدیریت بیماری بر نظارت دائمی سطح قند خون، انسولین درمانی، انجام چندین تزریق در روز یا استفاده از پمپ انسولین و تنظیم مستمر رژیم غذایی متمرکز است. حفظ سطح قند خون در حد نرمال باعث کاهش علائم افزایش یا کاهش قند خون و کاهش احتمال بروز بیماری‌های ناشی از کنترل ضعیف دیابت در بلند مدت می‌شود. علاوه بر پیروی از یک رژیم غذایی سالم، انجام دادن حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در روز به مدیریت بهتر بیماری کودک کمک می‌کند.
والدین کودکان مبتلا به دیابت چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
با همکاری و حمایت از کودک، وی را برای مستقل شدن آماده کنید، شما می‌توانید به تدریج مسئولیت مراقبت از کودک را به خودش واگذار کنید تا حس استقلال وی نیز حفظ شود.
کودکانی که سن آنها بیش از ۷ سال است، توانایی حرکتی برای تزریق انسولین زیر نظر بزرگ‌ترها را دارند. آنها همچنین می‌توانند چندین مرتبه در روز، میزان قند خون خود را با استفاده از نوارهای تست شیمیایی و دستگاه سنجش قند خون اندازه‌گیری کنند. البته این اقدامات خود مراقبتی باید تحت نظارت بزرگسالان آشنا با روش‌های مراقبتی از بیماران دیابتی باشد تا مطمئن شوند که اقدامات مطابق با دستورالعمل پزشک انجام می‌شوند.
- اگر انسولین تزریق شده به کودک زیاد باشد: قند خون ممکن است به میزان زیادی کاهش یابد (هایپوگلیسمیا) و باعث بروز علائمی نظیر تندی ضربان قلب، حالت تهوع، احساس خستگی، ضعف و حتی از دست رفتن هشیاری شود.
- اگر انسولین تزریق شده به کودک بسیار کم باشد: علائم اصلی ابتلا به دیابت (کاهش وزن، افزاش ادرار، تشنگی و افزایش اشتها) ممکن است دوباره عود کرده و بازگردند.
ایجاد عادات مدیریت مؤثر و صحیح دیابت در سنین کودکی اثر قابل توجهی در عادات مدیریت آنها در بزرگسالی دارد. در بسیاری از جوامع، گروه‌های فعال خانوادگی وجود دارند که در آنها والدین کودکان مبتلا به مرض قند با هم ملاقات کرده و در مورد مسائل و نگرانی‌های مشترک خود با یکدیگر صحبت می‌کنند. توصیه‌های لازم در این زمینه را از پزشک خود دریافت کنید.
رفتار والدین با کودکان مبتلا به دیابت
شاید پس از اطلاع خانواده از دیابت کودک، اولین چیزی که در مورد غذا خوردن به ذهن آنها می‌رسد، این است که بعد از این فرزند آنها نمی‌تواند به هیچ عنوان از مواد قندی و شیرینی‌جات و مواد نشاسته‌ای استفاده کند، این موضوع باعث ناراحتی زیاد خانواده و کودک می‌شود و حتی ممکن است بلافاصله مصرف این غذاها در خانواده و یا برای فرد ممنوع شود در صورتی که استفاده از مواد غذایی قنددار برای دیابتی‌ها ممنوع نیست ولی مقدار مصرف آنها مهم است که باید به آن توجه شود. برای اصلاح این رفتارهای نادرست لازم است در ابتدا همه مواد غذایی که در اطراف ما وجود دارد و همچنین اثر آنها بر قند خون شناخته شوند.
چگونه باید با کودک خود در مورد دیابت صحبت کنیم؟
درک این که کودک شما به دیابت مبتلا شده است دشوار است و توضیح دیابت برای کودک به مراتب از آن سخت‌تر است.
در ادامه برخی نکات را برای کمک به گفتگو با کودک در مورد مرض قند ارائه می‌کنیم:
- صادق باشید و راحت صحبت کنید – همیشه صادقانه صحبت کنید حتی زمانی که این کار بسیار دشواراست. کودک خود را ترغیب کند که سؤال کند و سعی کنید گفتگویی راحت و آزادانه با او داشته باشید.
- مقتضیات سنی کودک را در نظر بگیرید – نیازی نیست که جزئیاتی را که به نوجوانان می‌گویید به کودکان خردسال نیز بگویید. مطمئن شوید که نحوه سخن گفتن شما با سن و آمادگی فرزند شما مطابقت داشته باشد.
- توضیح دهید که آنها مقصر نیستید – باید حتماً به خردسالان توضیح دهید که ابتلا به دیابت تقصیر آنها نیست. این به دلیل “بد بودن” آنها یا اشتباه کردن آنها نیست.
- بیماری را شرح دهید – به کودک خود توضیح دهید که دیابت مانند سرماخوردگی بهبود نمی‌یابد. همچنین برخی کودکان فکر می‌کنند به دلیل ابتلا به دیابت می‌میرند. به آنها اطمینان دهید که این طور نیست.
- این که ناراحت هستند عادی است – اجازه دهید فرزند شما بداند که ناراحت شدن در مورد ابتلا با بیماری دیابت عادی و طبیعی است. وی را تشویق کنید که در مورد احساسات خود با شما صحبت کند.
- مثبت باشید – به کودک خود اطمینان دهید که می‌تواند کارهایی را انجام دهد که افرادی که به این بیماری مبتلا نیستند انجام می‌دهند. شما می‌توانید مرض قند را تحت کنترل قرار داده و یک زندگی عادی و سالم داشته باشید.
برنامه‌ریزی غذایی برای مبتلایان به دیابت
ناهار خانگی سرشار از کربوهیدرات و چربی‌ها است اما اکنون اکثراً سعی می‌کنند برنامه‌های ناهار سالم‌تری داشته باشند. با کمی برنامه‌ریزی قبلی می‌توان ناهار خریداری شده در مدرسه یا آماده شده در منزل را سالم‌تر و مناسب‌تر برای کودک مبتلا به دیابت تهیه کرد.
این وظیفه والدین است که به کودکان خود توصیه کنند و از آنها بخواهند که در مدرسه چه چیزی بخورند اما خیلی هم نگران نباشید. شما همیشه می‌توانید این موضوع را با غذاهایی که در منزل در همان روز تهیه می‌کنید، جبران کنید.
ایجاد عادات غذایی خوب در منزل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اگر در ۹۰ درصد مواقع کودک شما غذای مناسب میل کند، خوردن یک بستنی در زمان ناهار مشکلی ایجاد نخواهد کرد. همچنین اگر کودکان در منزل خوب تغذیه شوند ممکن است حتی هوس خرید بستنی و چیپس در مدرسه نکنند.
حفظ تعادل در برنامه غذایی
بهترین کاری که می‌توانید برای کودک خود انجام دهید این است که به او بیاموزید چگونه انتخاب‌های متعادلی داشته باشد. آنها می‌توانند پیتزا بخورند اما برای حفظ تعادل در برنامه غذایی باید شیر بدون چربی و میوه هم بخورند یا برای افرادی که محدودیت‌های بیشتری در برنامه غذایی خوددارند بهتر است همراه با پیتزا، سالاد هم بخورند. معمولاً هر چه آموزش در مورد انتخاب‌های سالم و کنترل مصرف پروتئین را به کودک زودتر آغاز کنید بهتر است.
ناهار کودک را آماده کرده و بسته‌بندی کنید
آماده کردن و بسته‌بندی کردن ناهار در منزل باعث می‌شود که شما کنترل بهتری بر انتخاب‌های کودک خود داشته باشید. شما می‌توانید از مواد مغذی‌تر استفاده کرده و از نان غلات کامل، میوه و میان وعده‌های کم‌چرب برای ناهار کودک استفاده کنید. این کار راحت‌تر است اما همیشه امکان‌پذیر نیست و به بودجه و تمایل کودک شما برای بردن این غذا بستگی دارد.
ترکیب و جور کردن برنامه غذایی
کودک شما می‌تواند هم غذا بخرد و هم غذا را با خودش از منزل ببرد. کودک می‌تواند ناهار خود را بخرد و به جای استفاده از دسرهای مدرسه، پودینگ بدون چربی از منزل با خود ببرد. ترکیب و جور کردن غذاها یک راه عالی برای حفظ تعادل در طعم غذاها و ذائقه کودک است.
حضور مربی بهداشت در مدارس برای کمک به کودک در حفظ اندازه مصرف کربوهیدرات در سیستم مدارس متفاوت است اما شما می‌توانید اطلاعات غذاهایی که در ماه آینده سرو می‌شوند را دریافت کنید. با این کار، شما و فرزندتان می‌توانید انتخاب‌های خود را از قبل برنامه‌ریزی کنید. اگر شما از برنامه غذایی مدرسه راضی نیستید با مدیر مدرسه در مورد ارائه غذاهای سالم‌تر صحبت کنید.
