دیابت نوع یک ۱ در کودکان: علائم، عوارض و روش‌های درمان

دیابت نوع اول به دلیل کمبود هورمون انسولین بوجود می‌آید. اگر شما مبتلا به دیابت نوع اول هستید به این معنی است که بدنتان انسولین کافی برای مصرف گلوکز در بدن را ندارد. گلوکز نوعی شکر است که بدن شما از آن به عنوان انرژی فوری استفاده می‌کند؛ اما برای اینکه بدن بتواند از این ماده به درستی استفاده کند به انسولین نیاز دارد. وجود گلوکز فراوان در بدن باعث ایجاد اختلالات جدی می‌شود. برای جلوگیری از آن، افرادی که دارای دیابت نوع ۱ هستند باید انسولین دریافت کنند تا بدنشان بتواند از گلوکز به‌درستی استفاده کند. دیابت نوع ۱ به تدریج گسترش یافته اما علائم آن به طور غیر منتظره بروز می‌کنند. اگر متوجه چندی از علائم زیر در خود یا فرزندتان شدید به دکتر مراجعه کنید.

علت بروز دیابت نوع اول در کودکان

دلیل رشد دیابت نوع اول در کودکان کاملاً مشخص است. محققان متوجه نقش ژن‌ها در این رابطه شده‌اند. این بیماری یک بیماری ارثی است. با این حال، چیزی باید سیستم ایمنی را تغییر دهد و آن را برعلیه خود کند تا باعث بوجود آمدن دیابت نوع اول بشود.

چه چیزی باعث شروع دیابت نوع اول می‌شود؟

هنگامی که ویروس‌ها به بدن حمله می‌کنند سیستم ایمنی برای مبارزه با آنها شروع به تولید پادتن می‌کند. سلول‌های تی (T) مسئول ساخت پادتن هستند، این سلول‌ها در مبارزه با ویروس هم کمک می‌کنند. با این حال، اگر این ویروس‌ها پادتنی مشابه  سلول‌های بتا (سلول‌هایی که در لوزالمعده انسولین تولید می‌کنند) داشته باشند آنگاه سلول‌های تی تبدیل به دشمن سلول‌های بتا می‌شوند. پادتن‌های سلول تی شروع به نابود کردن سلول‌های بتا می‌کنند. هنگامی که تمام سلول‌های بتا در بدن نابود شدند بدن دیگر قادر به ساخت انسولین نمی‌باشد. سلول‌های تی برای نابودی تمام سلول‌های بتا زمان طولانی (معمولاً چندین سال) صرف می‌کنند؛ اما آنچه می‌دانیم این است که ابتلا به ویروس اولیه باعث ایجاد دیابت نوع اول می‌شود. هر ویروسی نمی‌تواند باعث تحریک سلول‌های تی برعلیه سلول‌های بتا بشود آنتی ژن ویروس باید مشابه آنتی ژن سلول‌های بتا باشد تا چنین اتفاقی رخ دهد. ویروس‌هایی که دارای این ویژگی هستند شامل:

• نسل B4 کوکساکی ویروس B (این ویروس عامل دسته‌ای از بیماری‌ها از مشکلات معده و روده‌ای گرفته تا التهاب عضلات قلب را شامل می‌شود.)
• سرخچه آلمانی
• اریون
• روتاویروس (اغلب عامل اسهال است)

علائم و نشانه‌های ابتلا به دیابت نوع ۱ در کودکان چیست؟

یک فرد ممکن است بدون این که خودش متوجه باشد به دیابت مبتلا شده باشد زیرا علائم این بیماری همیشه مشهود نیست و احتمال دارد در یک دوره زمانی طولانی بروز نماید. دیابت نوع ۱ ممکن است به طور ناگهانی یا به طور تدریجی ایجاد شود.

علائم ابتلا به دیابت نوع ۱ در کودکان و نوجوانان عبارتند از:

• نیاز مکرر به دفع ادرار. کلیه‌ها به شدت نسبت به گلوکوز موجود در خون واکنش نشان می‌دهند و مقدار اضافی آن را از طریق ادرار از بدن دفع می‌کنند. کودکانی که قند خون آنها بالا است بیش از سایر کودکان نیاز به دفع ادرار پیدا می‌کنند.
• نوشیدن زیاد مایعات. از آنجا که ادرار کردن باعث کاهش مایعات در بدن می‌شود، این کودکان بیشتر تشنه شده و باید به منظور حفظ سطح آب در بدن، میزان بیشتری مایعات بنوشند.
• غالباً خسته به نظر می‌رسند. از آنجا که بدن نمی‌تواند به درستی از گلوکوز برای تأمین انرژی استفاده کند، این کودکان بیشتر دچار خستگی می‌شوند.
• کاهش وزن (یا عدم افزایش وزن حین رشد). ممکن است اشتهای کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت نوع ۱ افزایش یابد اما غالباً وزن آنها کاهش می‌یابد زیرا بدن، عضلات را تجزیه کرده و چربی‌ها را برای تأمین سوخت سلول‌های گرسنه ذخیره می‌کند.

در برخی موارد، وجود علائم دیگر نیز ممکن است نشانه این باشد که چیزی در بدن به درستی کار نمی‌کند. گاهی اوقات اولین علامت ابتلا به دیابت، شب ادراری کودک است. همچنین اگر دختری که هنوز بالغ نشده است به عفونت مخمر واژینال مبتلا شود احتمال دارد که به دیابت مبتلا باشد.

عوارض دیابت نوع اول

دیابت نوع اول بیماری پرعارضه ای است که اگر آن را به درستی کنترل نکنید عوارض کوتاه مدت و بلند مدتی را در پی خواهد داشت.

عوارض کوتاه مدت دیابت

کاهش قند خون

 با افزایش میزان انسولین در بدن ایجاد می‌شود. به این معنی است که انسولین اضافه دریافت کرده‌اید یا با تغذیه و ورزش میزان انسولین دریافتی را بدرستی کنترل نکرده‌اید. برخی از داروها هم عامل کاهش قند خون هستند (برای مثال اگر بیشتر از دوز ۸۱ میلی گرم آسپیرین مصرف کنید باعث کاهش قند خون می‌شود) و مصرف الکل (الکل مانع آزادسازی گلوکز توسط کبد می‌شود) هم باعث کاهش قند خون می‌شود. علائم کاهش قند خون به آسانی قابل تشخیص هستند.

• تپش قلب
• عرق کردن
• رنگ پریدگی
• اضطراب
• بی حسی لب‌ها و نوک انگشتان دست و پا
• خواب آلودگی
• گیجی
• سردرد
• ناشمرده صحبت کردن

کتواسیدوز دیابتی 

گاهی آن را با اصطلاح DKA نشان می‌دهند و گاهی اولین نشانهٔ ابتلای فرد به دیابت نوع اول است و می‌تواند یکی از عوارض جدی کمبود انسولین باشد. علائم کتواسیدوز دیابتی این موارد هستند:

• دفع ادرار مکرر
• عطش
• درد شکمی
• کاهش وزن
• احساس بوی میوه در نفس (در واقع این بوی کتون‌هایی است که در بدن آزاد می‌شوند)
• بدن سرد
• گیجی
• ضعف

عوارض بلند مدت دیابت

با کنترل مرتب میزان قند خون می‌توانید از عوارض بلند مدت دیابت نوع اول جلوگیری کنید. اگر از عوارض کوتاه مدت آن جلوگیری می‌کنید می‌توانید کارهایی را انجام دهید که از عوارض بلند مدت آن هم جلوگیری کنید.

این عوارض در طی سال‌های متمادی رشد می‌کنند معمولاً در ظرف ۱۰ سال و همهٔ آنها بستگی به چگونگی تأثیر میزان قند خون بر روی رگ‌های خونی دارند. کنترل نکردن قند خون با گذشت زمان به رگ‌های خونی کوچک و بزرگ آسیب می‌رساند. آسیب به عروق خونی کوچک باعث بیماری میکروواسکولار (تخریب عروق خونی کوچک) و آسیب به عروق خونی بزرگ باعث بیماری ماکروواسکولار (تخریب عروق خونی بزرگ می‌شود).

عوارض بیماری میکروواسکولار: بیماری‌های چشم، کلیه و عصب:

• چشم‌ها: دیابت نوع اول باعث بیماری آب مروارید و رتینوپاتی در چشم‌ها می‌شود.
• کلیه‌ها: اگر بیماری کلیه (آن را نفریت کلیه هم می‌نامند) درمان نشود باعث انجام دیالیز یا پیوند کلیه می‌شود. کنترل نکردن دیابت باعث می‌شود که کلیه‌ها درست کار نکنند بنابراین کلیه‌ها نمی‌توانند خون را تصویه کنند.
• عصب‌ها: آسیب عصب‌ها بوسیله دیابت را نوروپاتی دیابت می‌نامند. عروق خونی کوچک مسئول تغزیه عصب‌ها هستند، اگر این عروق در اثر دیابت آسیب ببینند عصب‌ها هم دچار آسیب می‌شوند.

عوارض بیماری ماکروواسکولار قلب:

دیابت نوع اول بر روی عروق خونی بزرگ تأثیر گذاشته و باعث تجمع پلاک‌های آترومی در رگ‌های خونی شده که این عامل خود خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد.

درمان دیابت نوع اول در کودکان

دیابت نوع اول را باید با انسولین دریافت کرد. انسولین را باید در زیر پوست و در چربی تزریق کرد تا وارد جریان خون بشود و در دسترس تمامی سلول‌هایی که به آن نیاز دارند قرار بگیرد. انسولین به صورت قرص خوراکی وجود ندارد زیرا شیره معده آن را از بین می‌برد. بخاطر داشته باشید که انسولین مانند تمام هورمون‌های دیگر بدن نوعی پروتئین با ساختار سه بعدی مهمی است که اسید معده می‌تواند آن را از بین ببرد. حتی اگر این پروتئین بتواند از معده جان سالم بدر ببرد، آنزیم‌های سری گوارشی در  لوزالمعده این مولکول‌های پروتئین را هضم می‌کنند. دانشمندان به دنبال راه‌های جدیدی برای انتقال انسولین به بدن هستند. انسولین تنفسی هم برای استفاده موجود است اما قبل از آن باید تست ریه انجام شود و پس از آن به درستی کار خواهد کرد. انسولین تنفسی به همراه غذا مصرف می‌شود؛ اما هنوز تزریق بهترین روش برای تأثیر بلند مدت انسولین است. امروزه تزریق زیرپوستی رایج‌ترین روش است و پمپ انسولین بیشتر مورد پسند قرار گرفته است.

رژیم غذایی دیابت نوع اول

برای کنترل دیابت نوع اول خوردن غذای مناسب در زمان مناسب دارای اهمیت بسیاری است. حفظ توازن صحیح یک چالش است و انجام این کار در کنار فعالیت و تزریق انسولین ضروری می‌باشد. کربوهیدرات‌ها بخش حیاتی یک رژیم غذایی متعادل هستند؛ اما برای افراد مبتلا به دیابت نوع اول بخاطر روش تبدیل آنها به گلوکز از اهمیت بیشتری برخوردارند. دو دسته کربوهیدرات وجود دارند. کربوهیدرات شکر و کربوهیدرات نشاسته. کربوهیدرات شکر همان طور که می‌دانید در غذاهای شیرین وجود دارند. کربوهیدرات نشاسته در غذاهای رایجی مانند سیب‌زمینی، نان، پاستا و حبوبات وجود دارند. کربوهیدرات مورد نیاز برای هر فرد متفاوت است. این مقدار به وزن فرد، میزان فعالیت و سن فرد بستگی دارد. درنهایت، ممکن است به شما توصیه شود که کربوهیدرات‌های نشاسته دار را به اندازهٔ یک سوم غذا و نوشیدنی خود دریافت کنید. مقدار کربوهیدراتی که به گلوکز تبدیل می‌شود باید با دوز مناسبی از انسولین ترکیب شود تا مانع بالا رفتن یا پایین آمدن سطح قند خون در بدن بشود. پیشنهاد می‌شود روالی روزمره را برای مصرف کربوهیدرات پیش بگیرید بنابراین هر روز مقدار مشخص در زمان مشخص خورده می‌شود. همچنین پیشنهاد می‌شود سه وعده در روز غذا مصرف کنید. صبحانه، ناهار و شام زود موقع. کسانی که از پمپ انسولین یا چند تزریق انسولین در روز استفاده می‌کنند بهتر است کمی در تغییر روش خود انعطاف پذیر باشند و از روشی به نام شمارش کربوهیدرات استفاده کنند.

چگونه می‌توانم به کودکم کمک کنم؟

والدین با تشویق، آموزش در مورد دیابت و اطمینان از تغذیه درست کودک، ورزش کردن کودک و کنترل روزانه قند خون آن‌ها می‌توانند به کودکانشان کمک کنند که زندگی شادتر و سالم‌تری داشته باشند.

سطح گلوکوز خون کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت باید تحت نظر پزشک باشد. آن‌ها نیاز دارند که:

• با نمونه‌برداری از خون، سطح قند خون او را چند مرتبه در روز بررسی کنید.
• به آنها انسولین تزریق کنید، یک نفر بزرگسال را مسئول تزریق انسولین به کودکان کرده یا از پمپ انسولین استفاده کنید.
• از یک رژیم غذایی متعادل و سالم پیروی کرده و توجه ویژه نسبت به قند و نشاسته موجود در غذاهایی که کودک می‌خورد داشته باشید و مطابق برنامه به وی غذا بدهید.
• ورزش کردن به صورت منظم به کنترل قند خون آنها کمک کرده و باعث می‌شود به مشکلاتی که ممکن است در بلند مدت به دلیل ابتلا به دیابت به آنها مبتلا شوند نظیر مشکلات قلبی جلوگیری شود.
• با همکاری نزدیک با پزشک و متخصص دیابت، به بهترین نحو بیماری کودک را کنترل کنید.
• علائم عوارض جانبی و مشکلات و بیماری‌های دیگر که با دیابت مرتبط هستند را به دقت تحت نظر داشته باشید.

زندگی با دیابت برای هر فردی چالش‌برانگیز است اما کودکان و نوجوانان مشکلات خاص خود را نیز در مواجهه با این بیماری دارند. کودکان ممکن است نفهمند که چرا از آنها آزمایش خون گرفته می‌شود و چرا داروها را مصرف می‌کنند و ممکن است بترسند، عصبانی شوند و همکاری نکنند.

نوجوانان نیز ممکن است احساس کنند که با همسالان خود تفاوت دارند و بخواهند سبک زندگی‌ای بدون داشتن محدودیت‌های ناشی از ابتلا به دیابت داشته باشند. حتی زمانی که آنها متعهدانه به برنامه درمانی خود ادامه می‌دهند نیز ممکن است احساس ناامیدی داشته باشند زیرا ممکن ست تغییرات طبیعی بدن در دوران بلوغ، کنترل بیماری دیابت آنها را دشوارتر کند.

سؤالات متداول 

آیا فرزند من باید برای همیشه از انسولین استفاده کند؟

بله. انسولین کافی در بدن افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ تولید نمی‌شود. بیشتر افراد باید حداقل چهار مرتبه در روز انسولین تزریق کنند.

 آیا ورزش کردن به کنترل دیابت کودکان کمک می‌کند؟

به طور عمومی، علاوه بر تزریق انسولین و پیروی از یک رژیم غذایی سالم، ورزش کردن هم در مدیریت دیابت نوع ۱ مفید واقع می‌شود. برای صحیح ورزش کردن و کاهش احتمال بروز خطرات، همیشه در این مورد با پزشک مشورت کنید.

 آیا اگر مصرف شیرینی‌جات از برنامه غذایی کودک حذف کنم می‌توان تزریق انسولین را برای او متوقف کرد؟

حتی اگر منابع سرشار از کربوهیدرات‌ها (غذاهایی که به قند تبدیل شده و وارد جریان خون کودک می‌شوند) مانند شیرینی‌جات را از برنامه غذایی کودک حذف کنید، وی همیشه باید انسولین را تزریق نماید. اگر تغییری در رژیم غذایی کودک ایجاد کردید باید در مورد میزان انسولین تزریقی با پزشک مشورت کنید.

آیا زمانی که فرزندم احساس خوبی دارد، باز هم باید قند خون وی تحت نظر باشد؟

احساس خوب داشتن، تنظیم بودن میزان قند خون را تضمین نمی‌کند. به یاد داشته باشید که علائم این بیماری بلافاصله بروز نمی‌کنند. بدون نظارت دقیق بر میزان قند خون، ممکن است کلیه، چشم‌ها، پاها و حتی مغز کودک بدون این که متوجه شوید دچار آسیب‌دیدگی‌های جدی شوند.

دکتر سید حسین دهقان منشادی
فوق تخصص غدد و متابولیسم-رشد کودکان
آدرس : تهران خ شریعتی، متروی شریعتی، جنب حسینیه ارشاد، کوچه ارشاد، پلاک ۱، طبقه ۳، واحد ۲۱

روش های افزایش قد

درمان کوتاهی قد