غده تیروئید پروانه‌ای شکل بوده و در قسمت عرضی حنجره در جلوی گلو قرار دارد. این غده جزء بزرگ‌ترین غدد اندوکرین بوده که خود از دو لوب تشکیل شده است، البته در قسمت مرکزی دارای بخشی به نام لوب هرمی بوده که سبب اتصال دو لوب تیروئیدی به یکدیگر می‌گردد.
واحدهای تشکیل دهنده غده تیروئید، آسینوس یا فولیکول بوده که در قسمت مرکزی آن پروتئین‌های کلوئیدی وجود دارد که خود به‌عنوان انباری به‌منظور ذخیره هورمون تیروئید می‌باشد و دارای چهار عملکرد اصلی می‌باشند: جذب و انتقال ید، ساخت و ترشح تیروگلوبین، اتصال ید به تیروگلوبین به‌منظور ساخت هورمون‌های تیروئیدی و ترشح هورمون تیروئید به دستگاه گردش خون، این غده در متابولیسم بافت‌ها نیز نقش دارد.
بیماری‌های غده تیروئید
شایع‌ترین مشکلاتی که تیروئید را تحت تأثیر می‌دهند شامل این موارد هستند:
- کم‌کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی)
- پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی)
- بزرگی غده‌ی تیروئید (گواتر)
- توده‌های تیروئید
- سرطان تیروئید
- التهاب تیروئید (تیروئیدیت)
کم‌کاری تیروئید
وقتی غده‌ی تیروئید کمتر از حد طبیعی فعالیت کند، یا از بدو تولد ناقص شکل‌گرفته باشد، یا به‌وسیله جراحی، کل تیروئید یا قسمتی از آن برداشته شده باشد و یا ید کافی در رژیم غذایی موجود نباشد دیگر نمی‌تواند هورمون کافی تولید کند و به این حالت کم‌کاری تیروئید گفته می‌شود. کم‌کاری غده تیروئید در بین بیماری‌های غدد درون‌ریز، شایع‌ترین بیماری پس از دیابت می‌باشد. به زبان ساده، این بیماری هنگامی ایجاد می‌شود که غده تیروئید نتواند به اندازه نیاز بدن هورمون تولید کند. هورمون غده تیروئید تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) است. این هورمون‌ها وظیفه تنظیم مصرف انرژی، تولید گرما و تسهیل رشد در بدن را بر عهده دارند. بیماری در زنان سه برابر شایع‌تر از مردان است.
علائم کم‌کاری تیروئید معمولاً در اثر کاهش متابولیسم بدن ایجاد می‌شود و ممکن است شامل خستگی، افزایش وزن و افسردگی باشد.
علائم کم‌کاری تیروئید
- خستگی زودرس
- ضعف
- بی‌حالی
- ریزش مو
- خشکی پوست و به هم ریختن سیستم بدن
پرکاری تیروئید
وقتی تیروئید بیش‌ازاندازه فعالیت کند و هورمون زیادی تولید کند گفته می‌شود که فرد مبتلا به پرکاری تیروئید می‌باشد. پرکاری تیروئید بیماری غده‌ی تیروئید است که در آن تیروئید بیش از مقدار طبیعی، هورمون ترشح می‌کند. هورمون‌های غده‌ی تیروئید تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) هستند. در این حالت علائمی از بیماری از جمله تپش تند قلب، کاهش وزن، تعریق، عدم تحمل گرما، لرزش و بی‌قراری نمایان می‌شود. ازجمله بیماری‌هایی که موجب پرکاری تیروئید می‌شوند بیماری گریوز یا بیماری بازدو است. شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید یک بیماری خود ایمنی به نام بیماری گریوز است که در آن علیه تیروئید پادتن ساخته می‌شود که موجب می‌شود سرعت تولید هورمون افزایش یابد.
علائم پرکاری تیروئید
- تعریق زیاد
- کاهش وزن
- افزایش تپش قلب
بیماری خود ایمنی تیروئید
سلول‌های دستگاه ایمنی بدن در یک فرد، گاهی و به دلایل گوناگون ممکن است نتواند برخی از مواد و اجزای بدن فرد را از مواد خارجی تشخیص دهد و ازاین‌رو نسبت به بافت‌های خودی حساس شده و بر ضد آن‌ها آنتی کور ترشح می‌کند. نتیجه‌ی حاصله را بیماری خود ایمنی یا حساسیت خودی می‌نامند.
بیشتر اختلالات تیروئید مانند پرکاری یا کم‌کاری تیروئید مربوط به بیماری‌های خود ایمنی است. در بیماری خود ایمنی شرایطی ایجاد می‌شود که بدن توانایی خود در تشخیص بین بافت‌های بدن با باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا را از دست می‌دهد. به همین دلیل سیستم ایمنی علیه این بافت‌ها پادتن می‌سازد و اشتباهاً به این بافت‌ها حمله می‌کند. در این بیماری‌ها پادتنی که علیه تیروئید ساخته می‌شود موجب تخریب تدریجی تیروئید می‌شود و کم‌کاری تیروئید ایجاد می‌کند و یا موجب می‌شود تا بیش‌ازحد فعال شود و پرکاری تیروئید ایجاد شود.
گواتر و توده‌های تیروئید
گواتر به معنای بزرگی غده تیروئید است. در برخی موارد، همزمان با بزرگ شدن اندازه غده، تیروئید دچار کم‌کاری و پرکاری می‌شود و البته در بسیاری موارد، این غده باوجود بزرگ شدن اندازه، هیچ‌گونه اختلال عملکرد ندارد. ممکن است این حالت در اثر بیماری هاشیموتو، گریوز، یا در اثر کمبود ید یا عدم تعادل هورمون‌های تیروئید ایجاد شود.
ممکن است در برخی موارد توده‌های نرم یا سفت، برجستگی، کیست و یا تومور سرطانی ایجاد شود.
درصد کمی از برجستگی‌ها و توده‌های تیروئیدی ممکن است سرطانی باشند. سرطان تیروئید نادر است ولی میزان آن رو به افزایش است.
التهاب تیروئید
التهاب غده تیروئید یا تیروئیدیت را می‌توان به سه گروه حاد، تحت حاد و مزمن تقسیم‌بندی کرد. هرچند التهاب تیروئید ممکن است نهایتاً منجر به کم‌کاری بالینی تیروئید شود، اما تظاهرات اولیه بیماری اغلب ناشی از آزاد شدن حاد T4 و T3 (هورمون‌های تیروئید) و شبیه به پرکاری تیروئید است. ممکن است غده‌ی تیروئید در اثر تأثیر باکتری‌ها یا ویروس‌ها ملتهب شود و تیروئیدیت ایجاد شود.
درمان بیماری‌های تیروئیدی
درمان بیماری‌های تیروئیدی بستگی به نوع بیماری و شدت آن دارد. درمان دارویی در درمان بسیاری از بیماران نقش مهمی دارند. در کم‌کاری تیروئید بسته به علت آن، ممکن است هورمون تیروئید به‌صورت دارو تجویز شود. در پرکاری تیروئید از روش‌های مختلفی میزان هورمون زیادتر، کاهش داده می‌شود. درمان‌هایی برای التهاب تیروئید و بیماری‌های خود ایمنی وجود دارند.
برای درمان سرطان تیروئید معمولاً جراحی به کار می‌رود. همچنین جراحی در درمان برخی از موارد گواتر یا بزرگ شدن تیروئید، توده‌های تیروئیدی و در موارد نادری از پرکاری تیروئید به کار می‌رود.
