بیمارى‌هاى شایعى که به علت اختلال در غدد داخلى بدن ایجاد مى‌شود که بیماری های غدد شامل دیابت، چاقی، افزایش چربی خون و بیماری های غدد ناشى از کمبود ید مى‌باشند.
انواع بیماری های غدد
-
بیماری های غدد ناشی از کمبود ید
هورمون هاى تیروئید در تنظیم سوخت‌وساز و متابولیسم بیشتر یاخته‌هاى بدن و نیز پدیدهٔ رشدونمو، به ویژه در دوران نوزادی، کودکى و نوجوانى نقش چشم‌گیرى دارند. غده تیروئید براى اینکه بتواند هورمونهاى تیروئید را به مقدار کافى سنتز و ترشح نماید باید
اولاً: داراى یاخته‌هاى طبیعى باشد،
ثانیاً: مقادیر طبیعى هورمون تیروتروپین (TSH) از هیپوفیز ترشح شود و
ثالثاً: مقدار کافى ید دراختیار داشته باشد.
کمبود یُد سبب اختلال در کار غده تیروئید شده و بسته به شدت کمبود یُِد و اینکه کمبود در چه زمانى اثر گذاشته باشد، باعث مى‌شود که عوارض و تغییرهائى در بدن بروز نماید که به‌مجموعهٔ آنها اختلال‌هاى ناشى از کمبود یُد (Iodine Deficiency Disorders-IDD) گفته مى‌شود.
کم کاری مادرزادی تیروئید یکی از عوامل مهم قابل پیشگیری عقب افتادگی ذهنی در نوزادان است . شیوع بالای بیماری در کشور و عوارض جبران ناپذیر مغزی بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان بیماری های غدد به موقع که جز با غربالگری بیماری قابل پیشگیری نمی باشد ، مسئولین وزارت بهداشت را بر آن داشت تا برنامه غربالگری هیپوتیروئید نوزادان و بیماری های غدد را در سطح ملی برنامه ریزی نماید .
به علت بارندگى‌ها، جارى‌شدن سیل و یخبندان‌ها طى سال‌هاى متمادی، در اکثر نقاط دنیا یُد موجود در خاک شسته شده است و در نهایت مواد گیاهى و حیوانى فاقد یُد کافى مى‌شوند و انسان‌هائى که از این منابع استفاده مى‌کنند، یُد کمترى دریافت مى‌دارند. میزان مورد نیاز یُد، دست‌کم ۱۰۰ میکروگرم در روز است که با استفاده از منابع گیاهى و حیوانى تأمین مى‌شود. بیشترین بیماری های غدد مربوط به زمانى است که میزان ید دریافتى زنان باردار به‌شدت کاهش یابد و چون یُد کافى به جنین نمى‌رسد، تولید هورمون هاى تیروئید کاستى مى‌یابد. یاخته‌هاى عصبى مغز، بخصوص در ماه‌هاى سوم تا پنجم زندگى درون رحمی، براى رشد و نمو صحیح نیاز فراوان به هورمون تیروکسین دارند. عدم وجود مقدار کافى تیروکسین سبب اختلال در رشد سلول‌هاى مغز و در نتیجه عوارض شدید عصبى – ذهنى مى‌شود که پس از تولد بروز مى‌نماید و متأسفانه پس از تولد با تجویز هورمونهاى تیروئید برطرف نمى‌گردد.
-
بیماری های غدد و افزایش چربی های خون
چربى اگزوژن (مواد چربى که با خوردن غذا وارد بدن مى‌شود) و نیز چربى آندروژن (لیپیدهایى که توسط کبد تولید مى‌شود) ازطریق پلاسما به بافت‌هاى محیطى براى سوخت‌وساز (بافت ماهیچه‌اى و قلب)، ذخیره (بافت چربی) و نیز تولید مواد هورمونى (آدرنال و گونادها) انتقال مى‌یابد.
لیپیدها در پلاسما بصورت کمپلکس‌هاى درشت مولکولى به‌نام لیپوپروتئین حمل مى‌شوند. لیپوپروتئین‌ها قطعه‌هاى کروى هستند متشکل از صدها مولکول لیپید و مولکول‌هاى پروتئین لیپیدهاى غیرقطبى یعنى کلسترول استریفیه و ترى‌گلیسریدها در مرکز لیپوپروتئین قرار مى‌گیرند و در سطح، فسفولیپیدها، کلسترول آزاد و مولکول‌هاى درشت پروتئینى جاى دارند. این پروتئین‌ها که آپولیپوپروتئین (Apolipoprotein) خوانده مى‌شوند، نقش اساسى در انتقال و متابولیسم لیپیدها دارند.
به‌طور کلى اختلال‌هاى لیپید پلاسما را مى‌توان به دو گروه کلى تقسیم کرد:
۱. افزایش لیپیدهاى پلاسما (هیپولیپوپروتئینمى‌ها)
۲. کاهش لیپیدهاى پلاسما (هیپولیپوپروتئینمى‌ها)
درصورتى که کلسترول پلاسما کمتر از ۱۰۰mg/dl باشد، هیپوکلسترولمى تلقى مى‌شود. اختلال‌هاى هیپوکلسترولمى نادرند، بنابراین اهمیت اپیدمیولوژى ندارند. مشکل اصلى اینگونه بیماران اختلال در جذب ویتامین‌هاى محلول در چربى مى‌باشد.
-
بیماری های غدد و چاقی
چاقى بیمارى مزمنى است که شایعترین اختلال متابولیسم چربى و بیماری های غدد در انسان است. به‌دنبال صنعتى‌شدن و زندگى ماشینى در بسیارى از جوامع پیشرفته، بتدریج اضافه وزن و چاقى از معضل‌هاى اصلى بهداشتى – درمانى کشورها قلمداد شد. شواهد موجود نشان مى‌دهد که بیماری های غدد و چاقی به‌سرعت در جوامع در حال پیشرفت با افزایش دریافت انرژى و کمى تحرک، بویژه در شهرنشین‌ها، در حال افزایش است.
-
بیماری های غدد و دیابت
بیمارى دیابت، شایعترین بیماری های غدد ناشى از اختلال‌هاى متابولیسم و پنجمین علت مرگ‌ومیر در جوامع غربى است. بیماریزایى مرض قند، چه ازنظر هزینه درمانى و چه ازجهت ازکارافتادگی، بسیار بالا و یکى از عمده‌ترین مسائل بهداشتى – درمانى انسانها است. اگرچه در سده اخیر درمورد سبب‌شناختی، بیماریزایی، فیزیوپاتولوژی، پیشگیرى و درمان بیماری های غدد مطالعه‌هاى زیادى انجام شده است، دانش ما در این مورد کاستى‌هاى بسیارى دارد و پیشگیرى از عوارض دیررس دیابت در بیشتر موارد با عدم موفقیت همراه است.
برای آشنایی با ” اختلالات غدد درون ریز ” بر روی لینک کلیک کنید.
منبع: ویستا. دانشگاه علوم پزشکی کاشان
