بلوغ زودرس در دختران و پسران

بلوغ زودرس و بلوغ دیررس از مشکلاتی است که ممکن است برای دخترات و پسران رخ دهد. در بلوغ زودرس به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرایند بلوغ به شکلی غیرعادی پیش از موعد آغاز می‌شود.‌ در این وضعیت، زنجیره‌ای از رویدادها باعث می‌شود که کودک در سنی پایین‌تر از حد انتظار شروع به تبدیل شدن به یک نوجوان می‌کند. این عارضه ناشی از عملکرد غیرطبیعی غدد تولید کننده هورمون‌های جنسی و رشد در سنین پایین است. اغلب، دلیل بلوغ زودرس دقیقاً مشخص نیست.

بلوغ زودرس به طور آماری تعریف می‌شود؛ به عبارت دیگر، این وضعیت با آغاز بروز خصوصیات جنسی ثانویه در کودکان در سنی است که دو انحراف معیار جوان‌تر از میانگین سن طبیعی بلوغ است. بنابراین، تعیین سن واقعی برای تشخیص بلوغ زودرس جنسی به داده‌های جمعیت‌شناسی مرتبط با تعریف میانگین سن طبیعی آغاز بلوغ وابسته است. از این رو، تعریف بلوغ زودرس ممکن است در هر جامعه و دوره زمانی مورد نظر متفاوت باشد.

علائم بلوغ زودرس در دختران و پسران

ویژگی‌های جنسی ثانویه شامل بزرگ شدن بیضه‌ها (بیش از 3 میلی‌لیتر) و/یا رشد موهای زهار در پسران، و رشد سینه‌ها و/یا موهای زهار در دختران است. نشانه‌های دیگری که نشان‌دهنده آغاز بلوغ هستند، شامل آکنه، افزایش سرعت رشد، تغییر صدا، خونریزی یا ترشحات واژنی، و بلوغ و تکامل اسکلت‌بندی بدن می‌شود. برای توصیف کودکان زیر سن بلوغ که برخی از نشانه‌های بلوغ را دارند، از عبارات مختلفی استفاده می‌شود، از جمله تلارک زودرس، آدرنارک زودرس، پوبارک زودرس و منارک زودرس. با این حال، حضور این نشانه‌ها به معنای بلوغ زودرس نیست. بلوغ زودرس ممکن است به چند شکل رخ دهد. به طور طبیعی، هیپوتالاموس با تحریک هیپوفیز برای آزادسازی گنادوتروپین‌ها (FSH و LH)، که هورمون‌های کنترل کننده رشد و عملکرد اندام‌های جنسی هستند، آغازگر فرایند بلوغ است. با آزاد شدن گنادوتروپین‌ها، استروئیدها (برای مثال استروژن، پروژسترون یا تستوسترون) نیز ساخته و ترشح می‌شوند، که این باعث بروز ویژگی‌های جنسی ثانویه می‌شود. اگر این فرایند پیش از سن بلوغ رخ دهد، کودک کم کم صاحب ویژگی‌های جنسی ثانویه می‌شود و در نهایت پیش از رسیدن به سن معمول بلوغ به بلوغ جنسی می‌رسد. بلوغ زودرس ممکن است باعث سرعت گرفتن بلوغ استخوان‌ها شود که منجر به همجوشی صفحه‌های رشدی زودتر از معمول و در نتیجه کوتاه ماندن قد شخص می‌شود. با این حال، کودکان مبتلا به بلوغ زودرس معمولاً در دوران کودکی نسبت به همسالانشان بلند قدترند.

علل و عوامل بلوغ زودرس در دختران و پسران

تومورهای دستگاه عصبی مرکزی، اختلالات دستگاه عصبی مرکزی و برخی عوامل دیگر می‌توانند عامل بلوغ زودرس مرکزی باشند. بیماری‌هایی مانند کرانیوفارنژیوما، گلیوما و غیره می‌توانند منجر به بلوغ زودرس مرکزی شوند. همچنین، التهاب مغز، آبسه مغز، انسفالوپاتی استاتیک، تأخیر رشد کلی، سارکوئیدوز، سل گرانولوما، ترومای سر، ضایعه‌های عروقی، پرتوافکنی جمجمه و نوروفیبروماتوز نوع 1 نیز ممکن است عامل بلوغ زودرس مرکزی باشند. همچنین، درمان هیپرپلازی مادرزادی آدرنال و درمان عوامل دیگر نیز می‌تواند باعث بروز بلوغ زودرس مرکزی شود.

بلوغ زودرس نامرتبط با گنادوتروپین منابعی مانند جنسی، آدرنال، اکتوپیک یا بیرونی تولید هورمون را دارد. همچنین، هیپوتیروئیدیسم نیز می‌تواند باعث بلوغ زودرس نامرتبط با گنادوتروپین شود. مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری، داروهای حاوی استروژن، یا مصرف مقادیر بالای استروژن در گوشت قرمز نیز ممکن است باعث بروز این اختلال شوند. تومورهای تخمدان یا غدد فوق کلیوی نیز ممکن است با بلوغ زودرس در ارتباط باشند. در میان دختران مبتلا به بلوغ زودرس، تومورهای گرانولوزا می‌توانند رایج‌ترین نوع تومورهای ترشح کننده استروڦن باشند. همچنین، تومورهای جفتی تخمدان مانند کوریوکارسینوما یا تراتوم‌ها نیز ممکن است با تحریک استروڦن تخمدانی و بلوغ زودرس در دختران مرتبط باشند. همچنین، در برخی از بیماران زن مبتلا به بلوغ زودرس، کیست‌های خوش‌خیم تخمدان هم مشاهده می‌شوند.

اختلالات مرتبط

علائم اختلالات زیر معمولاً مشابه علائم بلوغ زودرس هستند. برای یک تشخیص افتراقی می‌توان از مقایسه شرایط بیمار با موارد زیر استفاده کرد:

مشخصه اصلی بلوغ زودرس کاذب بالا بودن سطح استروئیدها است که می‌تواند ناشی از مصرف استروئیدها و تومورهای تولید کننده هورمون (معمولاً در تخمدان‌ها یا بیضه‌ها) یا ناهنجاری‌های غدد فوق کلیوی باشد که باعث تولید بیش از حد هورمون می‌شود. اگرچه بیماران ظاهراً از نظر جنسی بلوغ می‌یابند، اما تخمک‌گذاری یا تولید اسپرم در آن‌ها رخ نمی‌دهد زیرا در اینجا گنادها بالغ نیستند. البته، امکان تولید اسپرم یا تخمک‌گذاری در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس در سنین پایین نیز وجود دارد.

اختلالات زیر پیش از شروع بلوغ زودرس بروز می‌کنند. می‌توان از آن‌ها برای شناسایی دلیل زمینه‌ای برخی از انواع این اختلال استفاده کرد:

مشخصات بارز سندرم مک‌کون- آلبرایت عبارتند از رشد جنسی در سنین پایین (زودرس)، تغییر در ساختار استخوان، درد، افزایش بدشکلی و تغییرات غیرطبیعی در رنگ پوست.

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) به گروهی از اختلالات ناشی از نقص در سنتز هورمون‌های کورتیکواستروئید غدد فوق کلیوی گفته می‌شود. در اینجا غدد فوق کلیوی بزرگتر می‌شوند زیرا تلاش می‌کنند برای جبران کم اثر بودن هورمون‌ها، مقادیر بیشتر و بیشتری از آن‌ها را تولید کنند. غدد فوق کلیوی در هر دو جنسیت مرد و زن، هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن) تولید می‌کند؛ از آنجا که این هورمون‌ها در برخی از انواع هیپرپلازی مادرزادی آدرنال بیش از اندازه تولید می‌شوند، ژنیتال خارجی برخی از زنان مبتلا به این اختلال به درجات مختلف مردانه می‌شود. نبود گلوکوکورتیکوئیدها، خصوصاً کورتیزول، باعث انواع مشکلات متابولیک می‌شود. پایین بودن سطح کورتیکوئیدهای معدنی، و بیش از همه آلدوسترون، باعث به هم خوردن تعادل میان میزان نمک و آب در بدن می‌شود.

نوروفیبروماتوز (NF) یک اختلال ژنتیکی با اشکال بسیار متنوع است که می‌تواند بسیاری از سیستم‌های بدن را درگیر کند. علائم آن معمولاً در طول کودکی بروز می‌کنند، که یکی از آن‌ها بلوغ زود هنگام است. این اختلال، معمولاً در هنگام بلوغ، در طول بارداری و در زمان یائسگی فعال‌تر می‌شود. یکی از ویژگی‌های اصلی نوروفیبروماتوز تشکیل چند تومور عصبی در زیر پوست است که منجر به بدریختی بدن، خمیدگی ستون فقرات و استخوان‌های بلند و عوارض دیگر می‌شود.

تشخیص

بلوغ طبیعی زمانی آغاز می‌شود که هیپوتالاموس شروع به آزادسازی متناوب GnRH (هورمون آزاد کننده گنادوتروپین) می‌کند. در نتیجه، تعداد و غلظت گنادوتروپین‌ها، به ویژه LH (هورمون لوتئینیزه)، افزایش می‌یابد. متأسفانه، تعیین زمان آغاز این رویدادهای بیوشیمیایی بسیار پیچیده است. برخی اعتقاد دارند که رشد جنسی در دختران از مرحله تلارک زودرس ساده تا بلوغ زودرس واقعی پیوسته است؛ مرحله تلارک بیشتر در دختران زیر دو سال رخ می‌دهد. تشخیص و درمان بلوغ زودرس نیازمند ترکیبی از شواهد بالینی و آزمایشگاهی در مورد فعال شدن محور گناد-هیپوفیز-هیپوتالاموس است. استاندارد طلایی برای تشخیص بلوغ، آزمون تحریک GnRH می‌باشد که سطح گنادوتروپین را اندازه‌گیری می‌کند. در پسران، سطح تستوسترون سرم نیز می‌تواند برای تشخیص بلوغ زودرس استفاده شود. برای کودکان مبتلا به بلوغ زودرس، معمولاً از مطالعات تشخیصی مانند انجام ام‌آرآی از مغز، التراسوند لگن و تعیین سن استخوانی استفاده می‌شود.

درمان بلوغ زودرس در دختران و پسران

هدف درمان بلوغ زودرس عبارت است از توقف بلوغ جسمانی، جلوگیری از منارک زودهنگام، نزدیک کردن قد بزرگسالی نهایی به مقدار ژنتیکی مورد انتظار و ایجاد امکان رشد روانی-اجتماعی طبیعی برای بیمار. استفاده از آنالوگ‌های GnRH بسیار قوی و با اثر طولانی، درمانی موثر برای بلوغ زودرس ناشی از عارضه‌های ارگانیک و بلوغ زودرس مرکزی ناشناخته است. این مواد را می‌توان به شکل تزریقات زیرپوستی، از طریق بینی و به صورت ایمپلنت‌های زیرپوستی به بیمار داد. این آگونیست‌های فوق فعال ابتدا باعث آزادسازی متناوب LH و FSH می‌شوند و سپس بعد از چند روز، از آزادسازی آن‌ها جلوگیری می‌کنند. این باعث جلوگیری از تولید استروئیدهای گنادی نیز می‌شود.

در کل، دخترانی که به سرعت در حال طی کردن فرایند بلوغ هستند، به درمان نیاز دارند. اما دخترانی که با سرعت کمتری این دوره را پشت سر می‌گذارند، معمولاً دچار نوع مقطعی یا آهسته پیشرونده بلوغ زودرس هستند و اغلب نیازی به درمان ندارند. همچنین، مشاوره ژنتیک برای خانواده‌های بیماران مبتلا به بلوغ زودرس، به خصوص در مواردی که با تستوتوکسیکوز فامیلی و سایر اشکال ژنتیک این اختلال همراه است، نه تنها مفید بلکه ضروری است.

با استفاده از درجه پیشرفت سن استخوانی نیز می‌توان ضرباهنگ پیشروی فرایند بلوغ را تعیین کرد. به طور کلی، درمان بلوغ زودرس با استفاده از آنالوگ‌های GnRH، بهبود قابل توجهی در طول قد بسیاری از کودکان مبتلا به بلوغ زودرس ناشی از عارضه‌های ارگانیک و بلوغ زودرس مرکزی را به دنبال دارد.