بلوغ هنگامی آغاز می‌شود که غده‌ی هیپوفیز شروع به تولید دو هورمون جسم زرد تخمدان (به آن LH میگویند) و هورمون تحریک کننده‌ی فولیکول (به نام FSH) می‌کند که باعث بزرگ‌تر شدن تخمدان و شروع تولید استروژن می‌شوند. جهش رشدی کمی بعد از رشد سینه‌ها و سپس اولین دوره‌ی قاعدگی حدوداً ۲ تا ۳ سال بعد آغاز می‌شوند. دختری که تا سن ۱۳ سالگی هنوز سینه‌هایش رشد نکرده است، دچار تأخیر در بلوغ قلمداد می‌شود.
دوران بلوغ در دختران چه زمانی آغاز می‌شود؟
بلوغ در دختران، معمولاً بین سنین ۸ تا ۱۳ سالگی آغاز می‌شود. دوران بلوغ در دختران هنگامی شروع می‌شود که غده‌ی هیپوفیز به تخمدان فرمان می‌دهد که زمان شروع تولید هورمونی بنام استروژن فرا رسیده است. هورمون استروژن بدن فرد را در طی دوره‌ی بلوغ دستخوش تغییراتی می‌کند و او را قادر به باردارشدن خواهد کرد.
اولین نشانه‌ی بلوغ در دختران معمولاً رشد و بزرگ شدن سینه‌ها می‌باشد. ممکن است متوجه شوید که سینه‌هایتان دارند بزرگ‌تر می‌شوند یا تغییر شکل می‌دهند. اکثر دختران تا دو سال بعد از شروع رشد سینه‌هایشان، پریود نمی‌شوند.
نشانه‌های دیگر بلوغ در دختران عبارت‌اند از:
- رشد سریع قد
- تغییر فرم بدن (باسن عریض‌تر و انحناهای بدن)
- عریض‌تر شدن باسن و لگن
- افزایش وزن
- رشد مو در زیر بغل و کشاله‌ی ران
- جوش و آکنه روی پوست
اگر تا سن ۱۳ سالگی سینه‌هایتان شروع به رشد نکرده‌اند، پزشکان بلوغتان را دیررس محسوب میکنند. اکثر دخترانی که دچار بلوغ دیررس هستند، این تأخیر در بلوغ را از والدین خود به ارث می‌برند. این دسته از افراد معمولاً چند سال دیرتر به رشد و بلوغی مانند دوستان خود خواهند رسید.
پایین بودن درصد چربی بدنی می‌تواند در به تأخیر افتادن بلوغ در برخی دختران نقش داشته باشد. علل دیگر تأخیر در بلوغ دختران شامل اختلالات هورمونی و سابقه‌ی بیماری و مشکلات جسمی مانند سرطان می‌شوند.
علل تأخیر در بلوغ دختران چیست؟
برخی از دخترانی که بلوغ دیررس دارند، فقط تأخیری در بلوغشان رخ داده است و وقتی بلوغ آن‌ها شروع شود، به‌طور عادی ادامه خواهد بافت. این مورد را بلوغ دیررس سرشتی (constitutional) می‌نامند و شیوع آن در پسرها بیشتر از دختران است. اغلب اوقات این نوع بلوغ دیررس از والدین به فرزند به ارث می‌رسد، ازاین‌رو اگر شروع پریودی در مادر بعد از ۱۴ سالگی بوده است (میانگین سنی این دوره ۱۲ و نیم سال است) یا اگر پدر دیر به بلوغ رسیده است، احتمال تأخیر در بلوغ در فرزندان بیشتر خواهد بود.
یکی از علل اصلی تأخیر بلوغ در دختران، کاهش چربی بدنی است. این مشکل می‌تواند در دخترانی که زیاد ورزش میکنند، خصوصاً ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک، رقص باله و شنای حرفه‌ای دیده می‌شود. این مشکل همچنین در دختران مبتلابه کم‌اشتهایی عصبی یا آنورکسی دیده می‌شود، این دسته افراد رژیم غذایی سنگینی به خود تحمیل میکنند یا حتی تنقیه میکنند زیرا ترس وسواس گونه‌ای از چاق شدن دارند حتی اگر به‌طور غیرعادی خیلی لاغر باشند. درنهایت این مورد را می‌توان در برخی از بیماری‌های مزمنی دید که در آن‌ها چربی بدن اغلب کاهش می‌یابد.
برخی دخترانی که بلوغ دیررس دارند ممکن است دچار مشکلاتی در تخمدان باشند. ممکن است تخمدان‌ها رشد کامل و نرمالی نداشته باشند و یا آسیب دیده‌اند. این عارضه را نارسایی زودرس تخمدان میگویند. علت اصلی این عارضه که در بدو تولد به همراه فرد است، سندروم ترنر (Turner syndrome)است که در آن همه یا قسمتی از یکی از دو کروموزوم X از بین می‌رود. اکثر دختران مبتلا به سندروم ترنر نسبتاً به سنشان نیز بسیار قد کوتاه هستند و ممکن است ویژگی‌های فیزیکی متمایزی دارند، مانند وجود بخشی پرده مانند در قسمت پوست بین گردن و شانه، ورم دست‌ها و پاها یا دست‌هایی رو به بیرون در هنگام کشیده شدن. اگرچه در اکثر موارد، سندروم ترنر به خاطر کوتاهی قد فرد، قبل از سن ۱۳ سالگی به‌خوبی تشخیص داده می‌شود. علت اکتسابی عمده در نارسایی تخمدان، آسیب به تخمدان‌ها براثر تابش تشعشع می‌باشد که معمولاً برای درمان لوسمی با همان سرطان خون یا انواع دیگری از بیماری سرطان به کار می‌رود.
گاهی اوقات ممکن است از طریق سیستم ایمنی بدن به تخمدان‌ها آسیب وارد شود. در نهایت می‌توان گفت که بعضی از دختران به خاطر عدم تولید هورمون‌های بلوغ LH و FSH که به آن‌ها گونادتروپین نیز میگویند، دچار بلوغ دیررس می‌شوند و بلوغی در آن‌ها شروع نمی‌شود. این عارضه ممکن است هنگامی رخ دهد که نارسایی‌ها و کمبودهایی در هیپوفیز مانند هورمون رشد وجود داشته باشد یا می‌تواند موردی خاص باشد (خصوصاً در دخترانی که تأخیر در بلوغ دارند اما قد کوتاهی ندارند).
علائم
در مورد بلوغ دیررس، دختران ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشند:
- سینه‌ها تا ۱۳ سالگی رشدی نکرده‌اند.
- موهای زائد در ناحیه‌ی تناسلی رشد نکرده است
- تا سن ۱۶ سالگی، قاعدگی شروع نشده است.
- قد کوتاه و سرعت پایین و کند بودن رشد
- عدم رشد رحم
- سن استخوانی فرد کمتر از سن اصلی اوست
مشکلات احتمالی
درمان جایگزینی هورمون با استروژن (هورمون درمانی) ممکن است عوارض جانبی را با خود به همراه داشته باشد.
مشکلات احتمالی دیگر این عارضه عبارت‌اند از:
- یائسگی زودرس
- ناباروری
- پایین بودن تراکم استخوانی و ایجاد شکستگی‌های استخوانی در سنین بالا (پوکی استخوان)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت داشتن مشکلات زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- فرزند شما سرعت رشد کندی دارد.
- تا سن ۱۳ سالگی، بلوغ شروع نشده است.
- بلوغ شروع شده اما به طور عادی و نرمال پیش نمی‌رود.
بلوغ دیررس در دختران چگونه تشخیص داده می‌شود؟
متخصص غدد، برای اندازه‌گیری سطوح هورمون‌های LH و FSH و استرادیول، انجام آزمایش خون را توصیه میکنند و در برخی موارد تست‌های دیگری را نیز تجویز خواهد کرد. سطوح بسیار بالای LH و FSH نشان می‌دهد که تخمدان‌ها به‌خوبی کار نمی‌کنند و هیپوفیز سعی می‌کند تا آن‌ها را برای کار کردن بیشتر تحریک کند. اگر علت نارسایی تخمدان مشخص نشود، یک آزمایش کروموزومی یا کاریوتایپ (مجموع خصوصیات کروموزومی) انجام خواهد شد تا مشخص شود که آیا در همه یا تعدادی از سلول‌ها، یک کروموزوم کامل X یا بخشی از آن از بین رفته است یا خیر.
اگر LH،FSH و استرادیول همگی در سطح پایینی باشند، مشکل می‌تواند یا به خاطر کاهش چربی بدنی (اگر یکی از عوامل خطر گفته شده در بالا وجود داشته باشد) یا یک کمبود دائمی در LH و FSH باشد. اگر پزشک به کمبود هورمون‌های چندگانه‌ی هیپوفیز مشکوک باشد، آزمایش‌های دیگری ممکن است توصیه شود و گاهی اوقات یک ام آر آی از مغز نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
علاوه بر گرفتن یک سابقه‌ی کامل پزشکی از بیمار و معاینه‌ی فیزیکی، تشخیص بلوغ دیررس می‌تواند شامل موارد زیر شود:
- آزمایش‌های خون : این آزمایش‌ها برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی، اندازه‌گیری سطوح هورمون‌ها و آزمایش کردن اختلالات مزمنی که ممکن است بلوغ را به تأخیر بی اندازند (مانند دیابت و کم‌خونی) انجام می‌شوند.
- عکس رادیولوژی از دست چپ و کمر : عکس‌برداری رادیولوژی از دست چپ برای تخمین زدن سن استخوانی فرد انجام می‌گیرد. در صورت وقوع بلوغ دیررس، سن استخوانی فرد اغلب نسبت به سن اصلی او عقب‌تر است.
- سی‌تی‌اسکن: یک روش تشخیصی است که در آن از ترکیب اشعه‌ی ایکس و تکنولوژی کامپیوتری برای گرفتن تصاویری (اغلب اسلاید میگویند) افقی یا محوری از بدن استفاده می‌شود. یک عکس سی‌تی‌اسکن، تصاویری با جزئیات کاملی را از همه‌ی قسمت‌های بدن مانند استخوان‌ها، عضلات، چربی و اندام‌ها ارائه می‌دهد. تصاویر سی‌تی‌اسکن کامل‌تر و مفصل‌تر از عکس رادیولوژی هستند.
- ام آر آی: یک روش تشخیصی است که در آن از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، امواج رادیوفرکانسی و یک کامپیوتر برای تولید تصاویری مفصل و کامل از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌شود.
بلوغ دیررس در دختران چگونه درمان می‌شود؟
در دختران مبتلابه بلوغ دیررس سرشتی، رشد سینه‌ها سرانجام خودبه‌خود آغاز خواهد شد. گاهی اوقات برای کمک به شروع زودتر تغییرات، به مدت ۴ تا ۶ ماه به فرد هورمون‌های استروژن داده می‌شود.
- برای دخترانی که بلوغ دیررس دارند چربی بدنی‌شان پایین است: گاهی اوقات خوردن غذای بیشتر و اضافه کردن وزن به شروع بلوغ در فرد کمک می‌کند.
- برای دخترانی که نارسایی زودرس تخمدان یا کمبود دائمی هورمون‌های گونادوتروپین دارند: به درمان بلند مدت جایگزینی هورمونی با استروژن (هورمون درمانی) نیاز است که می‌توان آن را یا به‌صورت مصرف روزانه ی قرص استرادیول یا به‌صورت یک پچ مصرف کرد که باید دو بار در هفته بر روی پوست استعمال شود. پزشکان معمولاً این درمان را با دور پایین شروع کرده و اغلب هر ۶ ماه دوز مصرفی آن را بالاتر می‌برند. بعد از ۱۲ تا ۱۸ ماه، معمولاً مصرف هورمون دوم بنام پروژسترون را شروع میکنند (به‌طور مثال داروی پروورا- Provera) که بعد از چند ماه مصرف و معمولاً یک یا دو روز پس از قطع مصرف پروژسترون منجر به شروع پریود می‌شود. متخصص غدد، با شما و فرزندتان درباره‌ی آنچه باید درباره‌ی توانایی باروری فرزندتان بدانید صحبت می‌کند.
اگر هنوز به بلوغ نرسیده‌ایم، چه‌کار باید کنیم؟
به‌محض اینکه بدنتان آمادگی پیدا کند، دوره‌ی بلوغ شروع می‌شود. اما منتظر ماندن برای رسیدن به بلوغ می‌تواند کار سخت و ناامیدکننده باشد. ممکن است به خاطر تأخیر در بلوغتان احساس خجالت‌زدگی، اضطراب و افسردگی و ناامید داشته باشید. در اینجا به چند کاری که ممکن است به شما دراین‌باره کمک کند اشاره خواهیم کرد:
- با دیگران صحبت کنید: اگر نگران رشد و بلوغتان هستید، ناراحتی‌تان را در خود نگه ندارید. نگرانی‌هایتان را با دوستان یا والدینتان در میان بگذارید. صحبت کردن درباره‌ی این مشکلات باعث می‌شود تا کمتر احساس تنهایی کنید.
- برای چکاب به پزشک مراجعه کنید: پزشک شما تابه‌حال صدها کودک و نوجوان را در سنین بلوغ ویزیت کرده است. در طی یک معاینه فیزیکی، پزشک می‌تواند میزان رشد بدنتان را چک کند و بررسی کند که آیا همه‌چیز طبیعی کرد با خیر. در صورت نیاز پزشک می‌تواند آزمایش‌هایی را برای بررسی سطوح هورمونی‌تان نیز انجام دهد.
- از پزشکتان درباره‌ی روش‌های درمان سؤال کنید: اگر پزشک بلوغ دیررس را در شما تشخیص دهد، می‌تواند درمانی را به شما توصیه کند. او می‌تواند داروهای هورمونی را که منجر به شروع دوره‌ی بلوغ می‌شوند را برایتان تجویز کند.
- آموزش‌های لازم را ببینید: هر چه بیشتر درباره‌ی دوره بلوغ بدانید، احساس بهتری نسبت به بدن خود خواهید داشت. یا یادگرفتن چیزهایی درباره‌ی بلوغ ، می‌توانید بهتر در مورد آن صحبت کنید.
- با افراد دیگری که مشکلی شبیه به مشکل شما دارند در ارتباط باشید. اگر دوستانتان درباره‌ی تأخیر در بلوغشان با شما صحبت نمی‌کنند به این معنا نیست که شما تنها کسی هستید که دچار این مشکل شده است. با یکی از والدین یا یک بزرگ‌سال قابل‌اعتماد صحبت کنید. آن‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا گروه‌ها و انجمن‌هایی از افراد دچار بلوغ دیررس را به‌صورت آنلاین بیابید. با این کار پی خواهید برد که به اشتراک گذاشتن ماجرای خود و دیگران چه حس خوبی خواهد داشت.
- غذاهای سالم بخورید. یک رژیم غذایی سالم برای رشد بدنتان بسیار حائز اهمیت است. یک رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزی‌ها و پروتئین‌های سالم، سوخت موردنیاز بدن را برای رشد خود فراهم می‌کند.
- تحرک داشته باشید: یک سبک زندگی پرتحرک نیز برای سلامت عمومی بدنتان مفید و حائز اهمیت است. سعی کنید عضو یک گروه ورزشی شوید و یا با دوستان و خانواده‌تان به پیاده‌روی بروید.
- در خوردن و ورزش کردن افراط نکنید: اگرچه خوردن غذاهای سالم و ورزش کردن برای سلامتی عمومی شما مهم هستند، اما توجه داشته باشید که مصرف زیاد مواد غذایی و یا ورزش کردن زیاد می‌تواند در تأخیر در بلوغ نقش داشته باشند. اگر سؤالی درباره‌ی میزان مصرف خوراکی‌ها و ورزش کردن دارید، حتماً با والدین خود و یا پزشک در میان بگذارید.
- صبور باشید. مشکل بلوغ دیررس باعث می‌شود تا کمی متفاوت از دوستانتان به نظر بیایید اما اکثر افراد به‌طور طبیعی دیر یا زود به بلوغ می‌رسند و قد و فرم دوستانشان می‌رسند. هرگاه دوره‌ی بلوغتان شروع شود، به یک فرد بالغ سالم و نرمال تبدیل خواهید شد.
