بلوغ هنگامی آغاز می‌شود که غده‌ی هیپوفیز شروع به تولید دو هورمون جسم زرد تخمدان (به آن LH میگویند) و هورمون تحریک کننده‌ی فولیکول (به نام FSH) می‌کند که باعث بزرگ‌تر شدن تخمدان و شروع تولید استروژن می‌شوند. جهش رشدی کمی بعد از رشد سینه‌ها و سپس اولین دوره‌ی قاعدگی حدوداً ۲ تا ۳ سال بعد آغاز می‌شوند. دختری که تا سن ۱۳ سالگی هنوز سینه‌هایش رشد نکرده است، دچار تأخیر در بلوغ قلمداد می‌شود.
دوران بلوغ در دختران چه زمانی آغاز می‌شود؟
بلوغ در دختران، معمولاً بین سنین ۸ تا ۱۳ سالگی آغاز می‌شود. دوران بلوغ در دختران هنگامی شروع می‌شود که غده‌ی هیپوفیز به تخمدان فرمان می‌دهد که زمان شروع تولید هورمونی بنام استروژن فرا رسیده است. هورمون استروژن بدن فرد را در طی دوره‌ی بلوغ دستخوش تغییراتی می‌کند و او را قادر به باردارشدن خواهد کرد.
اولین نشانه‌ی بلوغ در دختران معمولاً رشد و بزرگ شدن سینه‌ها می‌باشد. ممکن است متوجه شوید که سینه‌هایتان دارند بزرگ‌تر می‌شوند یا تغییر شکل می‌دهند. اکثر دختران تا دو سال بعد از شروع رشد سینه‌هایشان، پریود نمی‌شوند.
نشانه‌های دیگر بلوغ در دختران عبارت‌اند از:
- رشد سریع قد
- تغییر فرم بدن (باسن عریض‌تر و انحناهای بدن)
- عریض‌تر شدن باسن و لگن
- افزایش وزن
- رشد مو در زیر بغل و کشاله‌ی ران
- جوش و آکنه روی پوست
اگر تا سن ۱۳ سالگی سینه‌هایتان شروع به رشد نکرده‌اند، پزشکان بلوغتان را دیررس محسوب می‌کنند. اکثر دخترانی که دچار بلوغ دیررس هستند، این تأخیر در بلوغ را از والدین خود به ارث می‌برند. این دسته از افراد معمولاً چند سال دیرتر به رشد و بلوغی مانند دوستان خود خواهند رسید.
پایین بودن درصد چربی بدنی می‌تواند در به تأخیر افتادن بلوغ در برخی دختران نقش داشته باشد. علل دیگر تأخیر در بلوغ دختران شامل اختلالات هورمونی و سابقه‌ی بیماری و مشکلات جسمی مانند سرطان می‌شوند.
علل تأخیر در بلوغ دختران چیست؟
بعضی از دختران که بلوغ آن‌ها به تأخیر افتاده است، وقتی بلوغ شروع می‌شود، به طور طبیعی ادامه خواهد یافت. این پدیده به عنوان بلوغ دیررس سرشتی شناخته می‌شود و در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد. اغلب این نوع تأخیر بلوغ از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد. بنابراین، اگر مادر بعد از ۱۴ سالگی (میانگین سنی شروع بلوغ ۱۲ و نیم سال) پریودی شده باشد یا پدر دیر به بلوغ رسیده باشد، احتمال تأخیر بلوغ در فرزندان بیشتر است.
یکی از عوامل اصلی تأخیر بلوغ در دختران، کاهش درصد چربی بدن است. این مشکل ممکن است در دخترانی که فعالیت ورزشی زیادی انجام می‌دهند، به خصوص در ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک، رقص باله و شنا حرفه‌ای، مشاهده شود. همچنین، این مشکل در دخترانی با کم‌اشتهایی عصبی یا آنورکسی نیز دیده می‌شود. این افراد به خود رژیم غذایی سنگینی تحمیل می‌کنند یا حتی تنقیه می‌کنند، زیرا ترس وسواس‌گونه‌ای از چاق شدن دارند، حتی اگر به‌طور غیرطبیعی لاغر باشند. در نهایت، این موضوع ممکن است در برخی از بیماری‌های مزمن، که در آن‌ها درصد چربی بدن به طور معمول کاهش می‌یابد، مشاهده شود.
بعضی از دختران با بلوغ دیررس ممکن است مشکلاتی در تخمدان داشته باشند. این مشکلات ممکن است شامل رشد ناقص یا آسیب دیدگی تخمدان‌ها باشد که به عنوان نارسایی زودرس تخمدان شناخته می‌شود. یکی از علل اصلی این مشکل، سندروم ترنر است که در آن یکی از دو کروموزوم X به طور کامل یا قسمتی از بین می‌رود و اکثر دختران مبتلا به این سندروم دارای قد کوتاه و ویژگی‌های فیزیکی خاصی هستند.
در بعضی موارد، نارسایی تخمدان ناشی از آسیب تابش تشعشع است که معمولاً برای درمان برخی از انواع سرطان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، سیستم ایمنی بدن نیز ممکن است به تخمدان‌ها آسیب وارد کند. علاوه بر این، برخی دختران به دلیل کمبود هورمون‌های بلوغی مانند LH و FSH دچار بلوغ دیررس می‌شوند که ممکن است ناشی از نارسایی هیپوفیز یا عوامل دیگر باشد.
بنابراین، بلوغ دیررس و نارسایی تخمدان می‌تواند عوارض جدی برای دختران باشد و نیازمند مراقبت و درمان مناسب است.
علائم
در مورد بلوغ دیررس، دختران ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشند:
- سینه‌ها تا ۱۳ سالگی رشدی نکرده‌اند.
- موهای زائد در ناحیه‌ی تناسلی رشد نکرده است
- تا سن ۱۶ سالگی، قاعدگی شروع نشده است.
- قد کوتاه و سرعت پایین و کند بودن رشد
- عدم رشد رحم
- سن استخوانی فرد کمتر از سن اصلی اوست
مشکلات احتمالی
درمان جایگزینی هورمون با استروژن (هورمون درمانی) ممکن است عوارض جانبی را با خود به همراه داشته باشد.
مشکلات احتمالی دیگر این عارضه عبارت‌اند از:
- یائسگی زودرس
- ناباروری
- پایین بودن تراکم استخوانی و ایجاد شکستگی‌های استخوانی در سنین بالا (پوکی استخوان)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت داشتن مشکلات زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- فرزند شما سرعت رشد کندی دارد.
- تا سن ۱۳ سالگی، بلوغ شروع نشده است.
- بلوغ شروع شده اما به طور عادی و نرمال پیش نمی‌رود.
بلوغ دیررس در دختران چگونه تشخیص داده می‌شود؟
متخصص غدد برای اندازه‌گیری سطوح هورمون‌های LH و FSH و استرادیول، توصیه می‌کند که آزمایش خون انجام شود و در مواردی ممکن است تست‌های دیگری نیز تجویز شود. سطوح بسیار بالای LH و FSH نشان می‌دهد که تخمدان‌ها به‌خوبی کار نمی‌کنند و هیپوفیز سعی می‌کند تا آن‌ها را برای کار کردن بیشتر تحریک کند. اگر علت نارسایی تخمدان مشخص نشود، آزمایش کروموزومی یا کاریوتایپ انجام خواهد شد تا مشخص شود که آیا در همه یا تعدادی از سلول‌ها، یک کروموزوم کامل X یا بخشی از آن از بین رفته است یا خیر.
در صورتی که سطوح LH، FSH و استرادیول همگی در محدوده پایینی قرار داشته باشند، ممکن است دلیل آن کاهش درصد چربی بدنی باشد یا یک کمبود دائمی در LH و FSH وجود داشته باشد. اگر پزشک شک در مورد کمبود همزمان چند هورمون هیپوفیز داشته باشد، ممکن است آزمایش‌های دیگری توصیه شود و در برخی موارد، انجام یک ام‌آر‌آی از مغز نیز می‌تواند به کمک باشد.
علاوه بر گرفتن سابقه پزشکی جامع و انجام معاینه فیزیکی، تشخیص بلوغ دیررس ممکن است شامل موارد زیر باشد:
۱٫ آزمایش‌های خون: این آزمایش‌ها برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی، اندازه‌گیری سطوح هورمون‌ها و تشخیص اختلالات مزمنی که ممکن است باعث تأخیر در بلوغ شوند (مانند دیابت و کم‌خونی) انجام می‌شوند.
۲٫ عکس رادیولوژی از دست چپ و کمر: این نوع عکس‌برداری برای تخمین سن استخوانی فرد استفاده می‌شود. در صورت بلوغ دیررس، سن استخوانی فرد معمولاً کمتر از سن واقعی او است.
۳٫ سی‌تی‌اسکن: این روش تشخیصی از ترکیب اشعه‌ی ایکس و تکنولوژی کامپیوتری برای گرفتن تصاویری (اغلب اسلاید میگویند) افقی یا محوری از بدن استفاده می‌کند. تصاویر سی‌تی‌اسکن جزئیات کاملی از استخوان‌ها، عضلات، چربی و اندام‌ها را نشان می‌دهند و دقیق‌تر از عکس‌های رادیولوژی هستند.
۴٫ ام‌آر‌آی: این روش تشخیصی از ترکیب آهنرباهای بزرگ، امواج رادیوفرکانسی و یک کامپیوتر برای تولید تصاویر دقیق و جامع از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند.
بلوغ دیررس در دختران چگونه درمان می‌شود؟
در دختران مبتلابه بلوغ دیررس سرشتی، رشد سینه‌ها سرانجام خودبه‌خود آغاز خواهد شد. گاهی اوقات برای کمک به شروع زودتر تغییرات، به مدت ۴ تا ۶ ماه به فرد هورمون‌های استروژن داده می‌شود.
- برای دخترانی که بلوغ دیررس دارند چربی بدنی‌شان پایین است: گاهی اوقات خوردن غذای بیشتر و اضافه کردن وزن به شروع بلوغ در فرد کمک می‌کند.
- برای دخترانی که نارسایی زودرس تخمدان یا کمبود دائمی هورمون‌های گونادوتروپین دارند: به درمان بلند مدت جایگزینی هورمونی با استروژن (هورمون درمانی) نیاز است که می‌توان آن را یا به‌صورت مصرف روزانه ی قرص استرادیول یا به‌صورت یک پچ مصرف کرد که باید دو بار در هفته بر روی پوست استعمال شود. پزشکان معمولاً این درمان را با دور پایین شروع کرده و اغلب هر ۶ ماه دوز مصرفی آن را بالاتر می‌برند. بعد از ۱۲ تا ۱۸ ماه، معمولاً مصرف هورمون دوم بنام پروژسترون را شروع می‌کنند (به‌طور مثال داروی پروورا- Provera) که بعد از چند ماه مصرف و معمولاً یک یا دو روز پس از قطع مصرف پروژسترون منجر به شروع پریود می‌شود. متخصص غدد، با شما و فرزندتان درباره‌ی آنچه باید درباره‌ی توانایی باروری فرزندتان بدانید صحبت می‌کند.
اگر هنوز به بلوغ نرسیده‌ایم، چه‌کار باید کنیم؟
به‌محض اینکه بدنتان آمادگی پیدا کند، دوره‌ی بلوغ شروع می‌شود. اما منتظر ماندن برای رسیدن به بلوغ می‌تواند کار سخت و ناامیدکننده باشد. ممکن است به خاطر تأخیر در بلوغتان احساس خجالت‌زدگی، اضطراب و افسردگی و ناامید داشته باشید. در اینجا به چند کاری که ممکن است به شما دراین‌باره کمک کند اشاره خواهیم کرد:
- با دیگران صحبت کنید: اگر نگران رشد و بلوغتان هستید، ناراحتی‌تان را در خود نگه ندارید. نگرانی‌هایتان را با دوستان یا والدینتان در میان بگذارید. صحبت کردن درباره‌ی این مشکلات باعث می‌شود تا کمتر احساس تنهایی کنید.
- برای چکاب به پزشک مراجعه کنید: پزشک شما تابه‌حال صدها کودک و نوجوان را در سنین بلوغ ویزیت کرده است. در طی یک معاینه فیزیکی، پزشک می‌تواند میزان رشد بدنتان را چک کند و بررسی کند که آیا همه‌چیز طبیعی کرد با خیر. در صورت نیاز پزشک می‌تواند آزمایش‌هایی را برای بررسی سطوح هورمونی‌تان نیز انجام دهد.
- از پزشکتان درباره‌ی روش‌های درمان سؤال کنید: اگر پزشک بلوغ دیررس را در شما تشخیص دهد، می‌تواند درمانی را به شما توصیه کند. او می‌تواند داروهای هورمونی را که منجر به شروع دوره‌ی بلوغ می‌شوند را برایتان تجویز کند.
- آموزش‌های لازم را ببینید: هر چه بیشتر درباره‌ی دوره بلوغ بدانید، احساس بهتری نسبت به بدن خود خواهید داشت. یا یادگرفتن چیزهایی درباره‌ی بلوغ ، می‌توانید بهتر در مورد آن صحبت کنید.
- با افراد دیگری که مشکلی شبیه به مشکل شما دارند در ارتباط باشید. اگر دوستانتان درباره‌ی تأخیر در بلوغشان با شما صحبت نمی‌کنند به این معنا نیست که شما تنها کسی هستید که دچار این مشکل شده است. با یکی از والدین یا یک بزرگ‌سال قابل‌اعتماد صحبت کنید. آن‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا گروه‌ها و انجمن‌هایی از افراد دچار بلوغ دیررس را به‌صورت آنلاین بیابید. با این کار پی خواهید برد که به اشتراک گذاشتن ماجرای خود و دیگران چه حس خوبی خواهد داشت.
- غذاهای سالم بخورید. یک رژیم غذایی سالم برای رشد بدنتان بسیار حائز اهمیت است. یک رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزی‌ها و پروتئین‌های سالم، سوخت موردنیاز بدن را برای رشد خود فراهم می‌کند.
- تحرک داشته باشید: یک سبک زندگی پرتحرک نیز برای سلامت عمومی بدنتان مفید و حائز اهمیت است. سعی کنید عضو یک گروه ورزشی شوید و یا با دوستان و خانواده‌تان به پیاده‌روی بروید.
- در خوردن و ورزش کردن افراط نکنید: اگرچه خوردن غذاهای سالم و ورزش کردن برای سلامتی عمومی شما مهم هستند، اما توجه داشته باشید که مصرف زیاد مواد غذایی و یا ورزش کردن زیاد می‌تواند در تأخیر در بلوغ نقش داشته باشند. اگر سؤالی درباره‌ی میزان مصرف خوراکی‌ها و ورزش کردن دارید، حتماً با والدین خود و یا پزشک در میان بگذارید.
- صبور باشید. مشکل بلوغ دیررس باعث می‌شود تا کمی متفاوت از دوستانتان به نظر بیایید اما اکثر افراد به‌طور طبیعی دیر یا زود به بلوغ می‌رسند و قد و فرم دوستانشان می‌رسند. هرگاه دوره‌ی بلوغتان شروع شود، به یک فرد بالغ سالم و نرمال تبدیل خواهید شد.
