به طور متوسط 7تا 8 درصد جمعیت جهان دیابت دارند که از این تعداد 90 درصد دیابت نوع 2 (بزرگسالی) دارند و حدود 10 درصد دیابت نوع 1 دارند. مسئله مهم در درمان هر دو نوع دیابت و نیز سایر انواع دیابت آموزش کنترل دیابت است. کنترل دیابت نیاز به تیم درمانی دارد که شامل آموزش، تغذیه، فعالیت ورزشی، روان درمانی توسط روان درمان گر، دارو و متخصص غدد
دربحث اموزش دو قسمت اهمیت ویژه دارد یکی چک قند خون در منزل و خارج از ازمایشگاه توسط دستگاه گلوکومتریاهمان SMBG که اغلب بیماران ایرانی به ویژه مبتلایان به دیابت نوع 2 به ان بی توجه هستند و به ازمایش هر چند ماه یک بار در آزمایشگاه بسنده می کنند در صورتی که قند خون فرد دیابتی درهر لحظه از زمان در حال نوسان است و جهت اطلاع از عدد ان مهم است اقدامات زیر به صورت منظم انجام شود.
1- دیابتی های نوع دو قند خون ناشتا و دوساعت بعد از هر وعده غذا را چک و درجدولی ثبت کنند یعنی روزانه 4 بار این اندازه گیری تا رسیدن به قند مطلوب که ناشتا 70 تا 130 و قند بعد از غذای 160 تا 180 است باید انجام شود.
2- در دیابت نوع 1 چک قند باید قبل از هر وعده غذا و قبل از خواب و هفته ای یک بار هم ساعت 3 نصف شب چک شود و در یک دفترچه مخصوص ثبت شود که وضعیت مطلوب جدول زیر است.
|
گروه سني |
مقدار قند خون مطلوب قبل از غذا |
مقدارهدف HbA1c |
|
كمتر از 5 سال |
100-200 |
7/5_9 |
|
5تا11سال |
80-150 |
6/5_8 |
|
12 تا 15سال |
80-130 |
6_7/5 |
|
16تا 18سال |
70-120 |
5/5_7 |
در اينجا به برخي از باورهای غلط و درست اشاره مي كنيم.
باورهاي غلط
- فرد ديابتي نبايد به هيچ وجه برنج مصرف كند.
- مصرف ميوه در فرد ديابتي ممنوع است.
- عسل مي تواند به دلخواه مصرف شود.
- مصرف سيب زميني ممنوع است.
- مصرف شيرين كننده هاي مصنوعي ممنوع است.
- مصرف مواد غذايي تلخ، قند خون را كاهش ميدهد. (مانند نان سوخته)
باورهاي درست
- برنج را مي توان روزانه به مقدار متعادل و يا با جانشين كردن آن با نان سبوس دار مصرف كرد.
- فرد ديابتي مي تواند روزانه مقدار متعادلي از انواع ميوه مصرف كند ( ترجيحاً ميوه هاي بسيار شيرين مانند انگور، خربزه، موز و… كمتر مصرف شود).
- عسل داراي قند است و بايد مصرف آن محدود شود.وبه طور کلی تمام انواع شیرینی یاشیرین کننده های طبیعی قند دارند وباید محدودیت مصرف داشته باشنداز جمله عسل،خرما،انواع شیرینی،کشمش،میوه های خشک
- سيب زميني حاوي كربوهيدرات پيچيده است و مي توان مقدار متعادلي از آن مصرف كرد.
- شيرين كننده هاي مصنوعي اگر به مقدار متعادل مصرف شوند اثرات جانبي ندارند ولي بهتر است به اين تركيبات عادت ايجاد نشود.
- ميوههاي خشك نيز داراي قند است و مصرف آن بايد محدود شود.
- نان باید از انوع سبوس دار ویا نان جو باشد وبرعکس باور عموم نان باید تاحدودی نرم وخمیر باشد واز خوردن نانهای حجیم،برشته،وسفید باید اجتناب کرد.
- از دسته های مختلف غذایی سه دسته قند دارند 1-نان وغلات 2-شیروماست 3-انواع میوه ها ،پس مصرف زیاد این دسته ها در فرد دیابتی محدودیت دارد وباید حداقل این دسته ها با هم مصرف نشوند.
نکته مهم
از انجا که مبتلایان به دیابت نوع 1 وابسته به انسولین هستند وبهترین متد تزریق انسولین روش تزریق مکرر و یا MDI
هست لازم است جهت تنظیم میزان انسولین مصرفی واحد های کربوهیدرات طبق جدول زیرتوسط بیماریاوالدین وی محاسبه ومتناسب باان انسولین تزریق شود.
درضمن مبتلایان به دیابت نوع دونیز لازم است میزان کالری مور د نیاز روزانه خود راطبق جدول زیر محاسبه وسپس بر اساس میزان واحد کربو هیدرات وفهرستهای جانشینی تغذیه کنند.
| سن | كالري مورد نياز بر حسب كيلوگرم وزن بدن |
| كودكان بر حسب کیلو کالری به ازای هر کبلوگرم وزن بدن | |
| 0-12ماهه | 120 |
| 1-10سال | 75-100 |
| زنان جوان | |
| 11-15سال | 35 |
| بيشتر از 16سال | 30 |
| مردان جوان | |
| 11-15سال | 50-80(65) |
| بيشتر از 16 سال(بزرگسالان) | فعاليت متوسط(40)
بسيار فعال(50) آرام(30) |
گروههاي غذايي
براي اجراي يك برنامه غذايي لازم است فرد ديابتي ابتدا با گروههاي غذايي و فهرست جانشيني آشنا شود .
گروههاي غذايي
انواع مختلف مواد غذايي به شش گروه تقسيم ميشوند كه عبارتند از:
1-گروه نان و غلات:موادي مانند گندم و جو .انواع رشته و ماكاروني . نان . بيسكويت.سبزيهاي نشاسته اي (سيب زميني.كدو حلوايي….)انواع نخودو لوبيا و عدس جزو مواد نشاسته اي هستند.بيشتر اين مواد منابع خوب ويتامينهاي گروه ب هستند همچنين غذاهايي که از دانه كامل غلات (مانند دانه كامل گندم)تهيه ميشوند منابع خوب فيبر غذايي نيزهستند. انواع مختلف حبوبات در اين گروه داراي پروتئين و فيبر نيز مي باشند.
2- گروه شير و لبنيات: انواع شير و فراورده هاي لبني در اين گروه قرار دارند. شير و ماست منبع خوب كلسيم و پروتئين هستند. به علت قرار داشتن كودكان و نوجوانان در سنين رشد مصرف روزانه از اين گروه توصيه ميشود ولي به علت دارا بودن چربي لازم است انواع كم چرب آن مصرف شود.
3- گروه ميوه ها: ميوه هاي تازه، منجمد، كمپوت شده ،خشكبار و ابميوه ها در اين گروه قرار دارند ميوه ها منابع خوب ويتامين هستند و بهتر است روزانه از انواع مختلف آن استفاده شود.
4– گروه سبزيجات:انواع مختلف سبزيها كه مقدار كمي انرژي دارند در اين گروه قرار داند. سبزيها مواد مغذي مهمي داند ولازم است در هنگام پخت غذاها يا يا همراه با آن به عنوان سالاد مصرف شوند.سبزيهاي زرد تيره يا سبز تيره مانند اسفناج ،كاهو ،هويج ،فلفل سبز ،فلفل دلمه اي ،و كلم براكلي (گل كلم سبز )و گوجه فرنگي منابع خوب ويتامين ث و ويتامين آ مي باشند .
5 – گروه گوشتها : موادي مانند انواع گوشتها ، تخم مرغ ، پنير و حبوبات در اين گروه قرار دارند. اين غذاها تامين كننده پروتئين بدن بوده و لازم است در تهيه غذاها استفاده شوند نكته مهم انتخاب انواع مفيد آنها مانند گوشتهاي سفيد خصوصا ماهي ،سفيده تخم مرغ ( منبع غني از پروتئين و در عين حال كم چرب)،و حبوبات ميباشد .همچنين لازم است چربيهاي قابل ديد از گوشتها جدا شده و نحوه پخت انها نيز به صورت كبابي يا آبپز باشد.
6-گروه چربیها و روغنها: موادی مانند روغنهاي گياهي – چربيهاي حيواني ،دانه هاي روغني (گردو ،بادام ،فندق…)در اين گروه قرار دارند. انواع مختلف چربيها اثرات متفاوتي بر سلامتي بدن دارد مثلا” مصرف زياد چربيهاي حيواني مانند چربي گوشت ،كره… با بيماريهاي قلبي و سرطان در ارتباط است.و يا مصرف متعادل روغنهاي گياهي مايع و دانه هاي روغني تاثير مثبتي بر سلامتي دارد.در مجموع همه چربيها انرژي زيادي دارند و ميزان مصرف انها نبايد زياد باشد.آجيل ها و دانه هاي روغني علاوه بر چربي مقداري پروتئين ، فيبر و مواد معدنی دارند.
مهم : در بین گروههای غذایی سه گروه غلات ,لبنیات و میوه ها دارای مواد نشاسته ای و قندی (کربوهیدرات) میباشند و سه گروه سبزیجات ,گوشتها و چربیها تقریبا بدون قند میباشند. بنابراین لازم است فرد دیابتی جهت جلوگیری از افزایش قند خون ,در وعده های غذایی و میان وعده ها از مصرف گروههای غذایی قند دار به مقدار زیاد خودداری کند ویا از مواد غذایی سایر گروههای بدون قند نیز همراه آنها استفاده کنند تا قند در بدن آهسته تر جذب شود.
فهرست جانشيني
فهرستهاي جانشيني غذاهايي هستند كه به دليل شبيه بودن با هم در يك جدول قرار داده شده اند.هر واحد از مواد غذايي يك جدول همان مقدار كربو هيدرات ،پروتئين ،چربي و انرژي دارد كه ساير مواد غذايي آن جدول دارند.به همين دليل هر ماده غذايي موجود در يك فهرست يا جدول ميتواند با ماده غذايي ديگري از همان جدول مبادله يا جابجا شود براي مثال شما مي توانيد به جاي يك برش ناني كه در صيحانه مي خوريد نصف ليوان غلات پخته (مثل حريره غلات يا شير برنج )مصرف كنيد.هر يك از اين مواد غذايي ،مساوي يك انتخاب از مواد نشاسته اي است.
مواد غذايي همراه با اندازه واحد خود ليست شده اند و معمولا” پس از پختن اندازه گيري مي شود. در شروع يك برنامه غذايي بهتر است ابتدا مقدار هر واحد را اندازه گيري كنيد تا به طور چشمي مقدار اندازه ها را ياد بگيريد.استفاده از فهرست هاي جانشيني به شما امكان انتخابهاي زيادي مي دهد و باعث تنوع در وعده هاي غذايي شما مي شود.(58)
1- فهرست مواد نشاسته اي
در فهرست مواد نشاسته ای (جدول1-3) انواع نانها,مواد غله ای ,سبزیجات نشاسته ای ,بیسکویتها و غیره وجود دارند.
به طور كلي يك واحد مواد نشاسته اي برابر است با :
– 30 گرم از انواع نانها
– نصف ليوان غلات پخته ،حبوبات پخته ،انواع رشته و ماكاروني پخته يا سبزيهاي نشاسته اي
جدول 1-3 فهرست مواد نشاسته ای
| انواع نانها | مقدار هر واحد |
| انواع نان هاي سنتي (سنگك،تافتون،بربري) | يك برش(30گرم) |
| نان لواش نازک | 4 برش(30 گرم) |
| نان لواش سنتی | 1 برش(30 گرم) |
| نان سبوس دار (تهيه شده از دانه كامل گندم) | يك برش(30گرم) |
| نان ساندويچي | يك برش(30گرم) |
| نان باگت | یک برش(30گرم) |
| نان كشمشي | يك برش(30گرم) |
| نان همبرگري | يك برش(30گرم) |
| غلات ،دانه ها ، انواع ماكاروني | مقدار هر واحد |
| آرد( خشك) | 3قاشق غذاخوري |
| برنج(پخته) | يك سوم ليوان |
| برنجك (برنج بوداده) | 5/1 لیوان |
| بلغور(پخته) | نصف ليوان |
| جوانه گندم | 3 قاشق غذاخوري |
| حريره غلات(پخته) | نصف ليوان |
| انواع رشته و ماكاروني( پخته) | نصف ليوان |
| شير برنج | نصف ليوان |
| حبوبات | مقدار هر واحد |
| عدس | نصف ليوان |
| نخود،لپه،انواع لوبيا | نصف ليوان |
| سبزيهاي نشاسته اي | مقدار هر واحد |
| باقلا سبز | نصف ليوان |
| بلال | نصف عدد |
| ذرت(دانه بلال) | نصف ليوان |
| سيب زميني(آب پز يا تنوري) | يك عدد كوچك (90گرم) |
| سيب زميني (پوره) | نصف ليوان |
| كدو تنبل | يك ليوان |
| نخود سبز | نصف ليوان |
| انواع بيسكويت و تنقلات | مقدار هر واحد |
| بيسكويت معمولي(6×6سانتيمتر) | 3 عدد |
| بيسكويت كراكر نمكي | 6عدد |
| پف فيل (بدون روغن) | 3 ليوان |
| مواد نشاسته ای آماده | مقدار هر واحد |
| سیب زمینی سرخ کرده | 16-25 عدد (90گرم) |
| پیراشکی (گوشت و سبزی) | 3 عدد |
| کیک یزدی ساده (کوچک) | 1عدد(45گرم) |
نكته:سبزيهاي نشاسته اي كه با چربي تهيه ميشوند مانند سيب زميني سرخ شده،در محاسبه،يك واحد نشاسته و يك واحد چربي در نظر گرفته مي شوند.
-انواع حبوبات (لوبيا،نخود،عدس و……) معادل يك واحد نشاسته
به علاوه يك واحد گوشت محاسبه می شوند
و در فهرست گوشت هم آورده شده است.
– مواد نشاسته ای آماده دارای چربی نیز میباشند.
2– فهرست ميوه ها:
در فهرست میوه ها (جدول 2-3)انواع میوه های تازه ,خشک و آبمیوه قرار دارند.
بطور كلي يك واحد ميوه عبارت است از :
– يك عدد ميوه تازه
– نصف ليوان ميوه كمپوت شده یا آبمیوه
– يك چهارم ليوان خشكبار
جدول 2-3 فهرست میوه ها
| انواع میوه ها | مقدار هر واحد |
| آلبالو تازه | سه چهارم ليوان |
| آلو تازه | 2عدد(150 گرم) |
| آناناس تازه | سه چهارم ليوان |
| انجيرتازه | 5/1عدد بزرگ یا 2 عدد متوسط |
| انار | نصف ميوه |
| انجير خام | 5/1عدد درشت يا 2 عدد متوسط |
| انگور،كوچك | 17 عدد(90 گرم) |
| پرتقال متوسط | يك عدد(200 گرم) |
| توت فرنگی | یک لیوان |
| خربزه | يك برش(300 گرم)يا يك ليوان قطعه قطعه شده |
| زرد الو تازه،متوسط | 4 عدد(165گرم) |
| زرد الو كمپوت | نصف ليوان |
| سيب با پوست،كوچك | 1 عدد(120گرم) |
| شاتوت | سه چهارم ليوان |
| شليل كوچك | 1عدد(150گرم) |
| طالبي ,کوچک | يك سوم ميوه (300گرم) یا یک لیوان |
| كيوي | 1عدد |
| گرمك | يك برش(300گرم) |
| گريپ فروت،بزرگ | نصف ميوه(300گرم) |
| گلابي،تازه بزرگ | نصف ميوه (120 گرم) |
| گلابي،كمپوت | نصف ليوان |
| گيلاس، تازه | 12 عدد(90گرم) |
| گيلاس، كمپوت | نصف ليوان |
| موز،كوچك | يك عدد(120گرم) |
| نارنگي،كوچك | 2عدد |
| هلو،تازه،متوسط | يك عدد(180گرم) |
| هلو،کمپوت | نصف ليوان |
| هندوانه | يك برش(400گرم)يا يك ليوان قطعه قطعه شده |
| خشکبار | مقدار هر واحد |
| آلوخشک | 3عدد |
| انجیر خشک | 5/1 عدد |
| برگه زرد آلو | 4عدد |
| برگه سيب | 4عدد |
| خرما | 3عدد |
| كشمش | 2قاشق غذاخوري |
| آبمیوه ها | مقدار هر واحد |
| آب آلو | یک سوم لیوان |
| آب انگور | یک سوم لیوان |
| آب سیب,آب پرتقال و… | نصف لیوان |
نكته:- وزن ارائه شده شامل پوست ،هسته و دانه است.
-ميوه كامل بيشتر از آبميوه احساس سيري ميدهد و انتخاب بهتري
است.
- فهرست لبنیات
در فهرست لبنیات (جدول 3-3) موادی مانند شیر وماست وجود دارند.
جدول 3-3 فهرست مواد لبنی
| ماده غذایی | مقدار هر واحد |
| شير | 1 ليوان |
| ماست | سه چهارم ليوان |
| ماست چكيده | 2 قاشق غذا خوري |
نكته: -شير كاكائو و بستني در فهرست ساير كربو هيدراتها آورده شده است.
– پنير در فهرست گوشتها و انواع خامه در فهرست چربيها قرار دارد.
– هر چه مقدار چربي شير بيشتر باشد مقدار چربيهاي اشباع و
كلسترول آنها بيشتر است سعي كنيد انواع كم چرب آنها را انتخاب كنيد.
4-فهرست سبزیها
در فهرست سبزیها(جدول 4-3) انواع سبزیجات برگی (دارای برگ سبز)و صیفی جات وجود دارند.
بطور كلي يك واحد سبزي برابراست با:
يك ليوان سبزي خام يا نصف ليوان سبزي پخته .
جدول 4-3 انواع سبزیجات
| پیاز,پیازچه,تربچه | انواع کلم(برگ,گل,بروکلی و..) |
| اسفناج | کدو , بادمجان , بامیه |
| جعفری ,شوید,تره و…. | کرفس, کاهو |
| قارچ | فلفل دلمه,فلفل سبز |
| شاغم ,هویج,چغندر | گوجه, خیار |
5 – فهرست گوشتها:
در فهرست گوشتها (جدول5-3) موادی مانند گوشتها,تخم مرغ و….وجود دارند.
به طور كلي هر واحد گوشت برابر است با:
_30گرم گوشت يا پنير
_1عدد تخم مرغ
جدول 5-3 فهرست گوشتها
| ماده غذایی | مقدار هر واحد |
| انواع گوشت (قرمز،مرغ،ماهي) | 30گرم |
| پنير | 30گرم |
| تخم مرغ | 1عدد |
| سفيده تخم مرغ | 2عدد |
| سويا | نصف ليوان |
نكته:
-گوشت در نظر گرفته شده از نوع كم چربي مي باشد.
-گوشتهاي پر چربي غني از چربيهاي اشباع،كلسترول وكالري هستند و موجب افزايش چربيهاي خون مي شوند.
6-فهرست چربيها:
در فهرست چربیها(جدول 6-3) موادی مانند انواع روغنها,مغزهای روغنی و… وجوددارند.
به طور كلي يك واحد چربي برابر است با:
-1قاشق مربا خوري از انواع روغنها
جدول 6-3 فهرست چربیها
| بادام | 6عدد |
| بادام زميني | 10 عدد |
| گردو | 2عدد |
| دانه كنجد | 1 قاشق غذاخوري |
| تخمه(آفتاب گردان،كدو) | 1 قاشق غذاخوري |
| روغن مايع (زيتون،آفتابگردان) | 1 قاشق غذاخوري |
| مايونز | 1 قاشق غذاخوري |
| خامه | 2قاشق مرباخوري |
| كره | 1قاشق مربا خوري |
| روغن جامد | 1قاشق مربا خوري |
7-فهرست ساير كربو هيدراتها:
مواد غذايي موجود در اين فهرست داراي كربوهيدراتها وچربي مي باشند شما مي توانيد از اين گروه استفاده كنيدولي متوجه باشيد كه اين مواد ويتامين و مواد مغذي به اندازه غذاهاي فهرست نشاسته اي ،ميوه يا شير را ندارند همچنین قند خون را افزایش میدهند.بنابراين مقدار مصرف آن اغلب خيلي كم است
| ماده غذايي | مقدار هر واحد | تعداد واحد در مقدار داده شده | |
| كربو هيدرات | چربي | ||
| بستني | نصف ليوان | 1 | 2 |
| بيسكويت ساده يا كرمدار | 2 عدد كوچك | 1 | 1 |
| چيپس ذرت | 12-6عدد 30گرم | 1 | 2 |
| دونات ساده | يك عدد متوسط (45گرم) | 1.5 | 2 |
| دونات با رويه شكري | يك عدد با قطر 9 سانتيمتر (60گرم) | 2 | 2 |
| ژله معمولي | نصف ليوان | 1 | – |
| شربت معمولي(شيره) | يك قاشق غذا خوري | 1 | – |
| شير كاكا ئو،پرچربي | يك ليوان | 2 | 1 |
| شيريني دانماركي،نان شيرمال | يك عدد (75گرم) | 2.5 | 2 |
| شيريني زنجبيلي | 3عدد | 1 | – |
| شيريني خشك ،بدون چربي | 2عدد كوچك | 1 | – |
| كيك،بدون رويه شكري | برش 5×5 سانتيمتري | 1 | 1 |
| كيك يزدي با رويه شكري | يك عدد | 2 | – |
| لواشك | 22گرم | 1 | – |
| مرباي معمولي | يك قاشق غذاخوري | 1 | – |
| ويفر وانيلي | 5عدد | 1 | 1 |
مهم: محدوده قند خون در کودکان و نوجوانان ديابتي(96)
| گروههاي سني | قند خون قبل از غذا (mg/dl) | قند خون قبل از خواب (mg/dl) | مقدار HbA1C مطلوب |
| کودکان (کمتر از 6 سال) | 180 – 100 | 190 – 110 | بين 7.5% و 8.5% باشد |
| کودکان سنين مدرسه (6-12 سال) | 180 – 90 | 180 – 100 | کمتر از 8% |
| نوجوانان وبالغين جوان (بيشتر از 12 سال) | 130 – 90 | 150 – 90 | کمتر از 7.5% |
Norris AW,Wolfsdorf JI.Diabetes mellitus.In:Brooks Clinical pediatric endocrinology.Diabetes mellitus.6th ed,2009.p .473.
جدول 8- 3 مقايسه وضعيت فرد ديابتي با قند خون قبل و بعد از غذا(96)
| وضعيت فرد | قند خون قبل از غذا mg/dl)) | قند خون پس از غذا mg/dl)) | مقدار HbA1C |
| ايده آل | 100 – 65 | 126- 80 | کمتر از 6.05 |
| خوب | 145 – 90 | 180 – 90 | کمتر از 7.5 |
| مطلوب نيست | بيشتر از 145 | 250 – 180 | 9 – 7.5 |
| پر خطر | بيشتر از 160 | بيشتر از 250 | بيشتر از 9 |
2– آشنايي بيشتر با روش تزريق مکرر
استفاده از روش تزريقات مکرر بعد از ساخته شدن قلم هاي انسولين در مراکز درماني ديابت در سراسر دنيا متداول شده است. مطالعات متعددي نشان داده است که اين روش به علت داشتن آزادي بيشتر و محدوديت کمتر در رژيم غذايي تاثيرات مثبتي در سلامت رواني اجتماعي افراد دارد.همچنين باعث کنترل بهتر قند خون ميشود. (93)
در اين روشها از انسولينها ي کوتاه اثر يا سريع اثر قبل از غذا يا بلافاصله پس از غذا با توجه به مقدار مصرف موادنشاسته اي و قندي(کربوهيدراتها) استفاده ميشود. بنابراين لازم است مقدار کربوهيدرات مصرف شده محاسبه شود و بعد باتوجه به آن مقدار انسولين مورد نياز تزريق شود که توضيحات بيشتر در صفحات بعد داده شده است.
تعيين مقدار کربوهيدرات غذا
کربوهيدرات همان قند ونشاسته موجود در غذا است که جز اصلي غذاي روزانه افراد را تشکيل ميدهد و باعث افزايش قند خون مي شود،يعني 15 دقيقه بعد از مصرف غذاهاي کربوهيدرات دار قند خون فرد بالا ميرود. در بين غذاها 3 گروه ماده غذايي داراي کربوهيدرات هستند، شامل:
- غلات و مواد نشاسته اي
- ميوه ها
- مواد لبني
توجه :
- گروه مواد پروتئيني و گوشتها همچنين گروه روغنها و چربيهاکربوهيدرات ندارند .
- سبزيجات داراي مقداري کربوهيدرات به شکل نشاسته مي باشند ولي به علت داشتن فيبر زياد، تاثيري در افزايش دادن قند خون ندارند. سبزيجاتي که نشاسته بيشتري دارند و برقند خون اثر دارند در گروه مواد نشاسته اي و غلات آورده شده است.
در روش تزريقات مکرر نيز مانند پمپ از دو روش شمارش کربوهيدرات به گرم و شمارش از روي فهرست جانشيني استفاده ميشود.
الف – با استفاده از گرم کربوهيدرات
در اين روش نيز مانند پمپ انسولين ميتوان از برچسب هاي غذايي يا از جدول کرب فاکتور استفاده کرد و مقدار کربوهيدرات را به گرم محاسبه نمود.
ب – با استفاده از جداول غذايي يا فهرست جانشيني
براي 3 گروه ماده غذايي کربوهيدرات دار جداولي به نام فهرست جانشيني وجود دارد که در هر جدول براي هر ماده غذايي مقدار مشخصي به نام واحد يا سروينگ تعريف شده است.
|
مثلا : 1برش نان يا 1عدد سيب يا 1 ليوا ن شير هر کدام 1 واحد ماده کربوهيدرات دار است و داراي 15 گرم کربوهيدرات مي باشد.
چه مقدار انسولين سريع اثر(رپيد) براي هر واحد ماده کربوهيدرات دار لازم است؟(نسبت انسولين به کربوهيدرات)
در بدن هر فرد مقدار انسولين لازم براي کربوهيدرات با توجه به سن و وزن فرد متفاوت است .جدول زير (جدول8 – 4) مقدار انسولين لازم براي يک واحد کربوهيدرات يا 15 گرم کربوهيدرات را در گروههاي سني مختلف نشان ميدهد.
جدول 8 – 4 مقدار انسولين لازم براي يک واحد يا 15 گرم کربوهيدرات
| گروه سني | واحد انسولين لازم براي 15 گرم يا 1 واحد کربوهيدرات | |
| 5 – 0 سال | 0.5 واحد | |
| 12 – 5 سال | 0.75 واحد | |
| 18 – 12 سال | 2– 1 واحد | |
Alemzade R, Diabetes Mellitus in Children.ln:Behrman RE,et al.Nelson,textbook of pediatrics.19 th ed,2010.Wyatt DT.
فاکتور تصحيح انسولين چيست؟
اگر قبل از هر وعده غذا مقدار قند خون بالا باشد لازم است علاوه بر انسولين مورد نياز براي غذا مقداري انسولين براي قند بالا نيز محاسبه شود که به آن فاکتور تصحيح انسولين مي گويند،جدول زير مقادير متفاوت انسولين لازم در هنگام افزايش قند خون در گروههاي سني مختلف را نشان مي دهد :
جدول 8 – 5 انسولين لازم در هنگام افزايش قند خون(97)
| گروه سني | واحد انسولين اضافه شده براي هر(mg/dl) 100 قند بالاتر از قند مطلوب | |
| 5 – 0 سال | 0.5 واحد | |
| 12 – 5 سال | 0.75 واحد | |
| 18 – 12 سال | 2– 1 واحد | |
Alemzade R,Wyatt DT.Diabetes Mellitus in Children.ln:Behrman RE,et al.Nelson,textbook of pediatrics.19 th ed,2010.
|
بنابراين مقدار انسولين مورد نياز در يک وعده غذايي شامل موارد زير است :
يک نمونه از روش محاسبه شمارش کربوهيدرات
| اندازه گيري قند خون صبحگاهي | مثال : قند خون قبل از مصرف صبحانه ——–> 120 |
| صبحانه
نان 2برش ———-> 2 واحد پنير 1 شير 1 ليوان 1 واحد گردو 2 عدد انسولين لازم براي صبحانه 3 واحد تزريق شود |
|
| اندازه گيري قند خون 2 ساعت بعد از تزريق |
اگر قند پايين باشد صبحانه فردا 1 واحد کمتر تزريق شود (با فرض اينکه صبحانه مثل روز قبل باشد)
|
| توجه : بهتر است قبل از هر وعده غذايي قند خون کنترل شود تا ميزان دقيق انسولين موردنياز براي آن وعده محاسبه شود. | |
| مصرف ميان وعده صبح |
|
| اندازه گيري قند خون قبل از ناهار | مثال : قند خون قبل از مصرف ناهار 270 |
| ناهار (پلو – خورش)ميوه 2 عدد متوسط 2 واحد
پلو 12 قاشق 3 واحد خورش ماست 1 ليوان 1 واحد سالاد انسولين براي غذا 6 واحد انسولين براي قند بالا 1 واحد انسولين لازم براي وعده ناهار 7 واحد تزريق شود |
|
| اندازه گيري قند خون 2 ساعت بعد از تزريق | قند بالا باشد ناهار فردا 1 واحد اضافه تر تزريق شود
قند پايين باشد ناهار فردا 1 واحد کمتر تزريق شود (با فرض اينکه ناهار مثل روز قبل باشد)
|
| مصرف ميان وعده عصر |
ميوه 2 عدد متوسط 2 واحد شيريني 1 عدد متوسط 1 واحد بستني نصف ليوان 1 واحد انسولين لازم 4 واحد تزريق شود
|
| توجه : وجود نوسانات قند خون مخصوصا در چند روز اول امري طبيعي است ونبايد باعث نگراني فرد و خانواده او شود . با تمرين و دقت بيشتر ميتوان به مقادير مطلوب ونتيجه دلخواه رسيد . ايجاد آرامش و پرهيز از استرس و نگراني بيجا کمک بزرگي به کنترل بهتر ديابت ميکند. | |
| اندازه گيري قند قبل از شام | مثال: قند خون قبل از شام 210 |
| شام (خوراک مرغ)
گوشت مرغ ساير سبزيجات و ادويه جات سيب زميني کوچک 1 عدد 1 واحد نان 2 برش 2 واحد ماست نصف ليوان 0.5 واحد سالاد انسولين براي غذا 3.5 واحد انسولين براي قند بالا 0.5 واحد انسولين لازم براي شام 4 واحد تزريق شود |
|
| اندازه گيري قند خون 2 ساعت بعد از تزريق |
قند بالا باشد شام فردا 1 واحد اضافه تر تزريق شود قند پايين باشد شام فردا 1 واحد کمتر تزريق شود (با فرض اينکه شام مثل شب قبل باشد)
|
نکات مهم دراستفاده از روش تزريق مکرر(MDI)
- استفاده از اين روشها (روش MDI يا تزريق مکرر و يا پمپ انسولين ) به آموزش بيشتر خانواده و مراقبت نيازدارد.
- براي اجراي اين روش لازم است جداول جانشيني در اختيار فرد باشد و مقادير مواد غذايي در چند روز اول اندازه گيري شود تا فرد بتواند مقدار آنرا با انسولين تطبيق دهد .
- علاوه بر 3 گروه ماده غذايي اصلي کربوهيدرات دار(غلات،ميوه ها و لبنيات) اقلامي که به عنوان دسر و در ميان وعده ها مصرف ميشود در جدول ساير کربوهيدراتها (صفحه 60) آورده شده است ولازم است در محاسبه در نظر گرفته شود مانند بستني،کيک،ژله ، شيريني ها و غيره . توجه داشته باشيد اين مواد ارزش غذايي ندارند و براي هر روز توصيه نمي شوند ولي در مناسبتهاي خاص و با محاسبه مقدار انسولين لازم ميتوان آنها را مصرف کرد .
- ثبت و يادداشت قند خون ،مقدار انسولين تزريق شده ومقدار غذاي مصرف شده براي انجام بهتر اين روش و کنترل قند خون لازم است .داشتن دفتر چه يادداشت به تيم درمان براي کنترل بهتر ديابت شما کمک ميکند.
- ميتوان براي جلوگيري از افت قند خون در ابتدا (1 تا 2 روز اول)1 واحد از مجموع انسولين محاسبه شده در يک وعده کم کرد.مثلا اگردر روز اول براي ناهار 6 واحد محاسبه شده ، 5 واحد تزريق شود.
- بهتر است در بچه هاي کوچکترکه مقدار غذاي دريافتي مشخص نيست ابتدا غذا مصرف شود و بعد انسولين تزريق شود ولي در افراد بزرگتر ميتوان قبل از غذا انسولين را تزريق کرد.
- در اين روش ،تزريق انسولين بعد از غذا يا قبل از غذا بستگي به قند خون فرد نيز دارد، يعني در صورت افزايش قند خون ابتدا تزريق انسولين انجام شود بعد غذا صرف شود و در صورت کاهش قند خون ابتدا غذا مصرف شود و سپس انسولين تزريق شود.
- در صورت تزريق انسولين قبل از غذا لازم است تمام غذاي محاسبه شده مصرف شود تا افت قند خون ايجاد نشود.
- در صورتيکه کودک در مدرسه صبحانه مصرف کند لازم است تزريق در مدرسه انجام شود. در اين صورت اگر فرد فعاليت بيشتري دارد يا زنگ ورزش نزديک است از مقدار انسولين 1 تا 2 واحد کم شود.
- به علت کنترل بهتر و نظارت دقيق تر والدين در منزل بهتر است صبحانه در منزل صرف شود تا انسولين قبل از رفتن به مدرسه تزريق شود.
- اگر مواد کربوهيدرات دار در يک وعده مانند صبحانه به مقدار کم مصرف شود (1 واحد يا 15 گرم مواد کربوهيدرات دار) و قند خون نيز بالا نباشد نيازي به تزريق انسولين نيست.
- بهتر است در شروع استفاده از اين روش نوع غذاها در هر روز تقريبا ثابت يا مشابه باشد تا تطابق انسولين با غذا بهتر انجام شود و تغييرات زيادي در قند خون ايجاد نشود.
- در صورت استفاده از قند هاي مصنوعي(رژيمي)نيازي به محاسبه مقدار آنها نيست.
- فاصله بين تزريق انسولين در وعده هاي غذايي و ميان وعده ها نبايد کمتر از 3 ساعت باشد.(مثلا اگر مصرف ناهار و تزريق انسولين در ساعت 2 انجام شده ، مصرف ميان وعده همراه با تزريق انسولين بايد بعد از ساعت 5 بعد از ظهر باشد)(102،93،95)
استفاده از برچسب هاي غذايي در روش شمارش کربوهيدرات
با استفاده از روش تزريق مکرر،آزادي فرد در استفاده از انواع مختلف مواد غذايي بيشتر ميشود و شايد فرد در مناسبتهاي خاص و يا در گردش و تفريح مايل به مصرف آنها باشد مانند غذاهاي آماده و بسته بندي شده .در اينصورت لازم است تا محتويات ماده غذايي خصوصا مقدار کربوهيدرات مشخص باشد تا بتوان با تعيين مقدار انسولين لازم با اطمينان بيشتري از آن استفاده کرد.
برچسب غذايي چيست؟
در بيشتر مواد آماده و بسته بندي جدولي به نام جدول ارزش تغذيه اي وجود دارد و در آن مقدار ترکيبات مغذي مانند کربوهيدرات،چربي،پروتئين و غيره نوشته شده است . در هنگام استفاده لازم است به مقدار کربوهيدرات توجه شود و با در نظر گرفتن آن انسولين لازم تزريق شود.
مثال : جدول زير يک نمونه از برچسب غذايي موادبسته بندي شده مي باشد
| ارزش غذايي در 100 گرم |
وزن ماده غذايي :50گرم
|
| انرژي 480 کالري | |
| پروتئين 15 گرم (15%) | |
| چربي 20 گرم (20%) | |
| کربوهيدرات 60 گرم (60%) |
مقدارکربوهيدرات (در 50 گرم) :30 گرم مقدار انسولين لازم 2 واحد
توجه :
- به وزن ماده غذايي که معمولا به صورت چاپ شده روي بسته بندي نوشته شده است دقت شود.زيرا ارزش غذايي اغلب در 100 گرم محاسبه شده است.
- در بعضي از جداول، مقدار مواد غذايي در 1 سروينگ از آن ماده غذايي يا در مقدار مشخصي غير از 100 گرم تعريف شده است که لازم است به آن دقت شود. مثلا اگر يک بسته خوراکي محتوي 3 سروينگ از آن ماده غذاي باشد و ارزش غذايي جدول براي 1 سروينگ باشد لازم است مقدار داده شده براي 1 سروينگ در 3 ضرب شود.
- مقدار کربوهيدرات نوشته شده بر روي برچسب شامل مقدارقند،نشاسته و فيبر موجود در آن ماده غذايي مي باشد ،چنانچه به مقدار فيبر نيز اشاره شده بود لازم است مقدار آن از کل کربوهيدرات کم شود زيرا فيبرها با اينکه جزئي از کربوهيدرات هستند ولي قند خون را بالا نمي برند.
