اغلب، درک اشتباهی از تستوسترون، «هورمون مردانه»، وجود دارد. این هورمون، علاوه بر ارتباط با مردان و رفتار مردانه، نقش‌های دیگری نیز در بدن ایفا می‌کند. شناخت تستوسترون و طرز کار آن، هم به مردان و هم به زنان کمک می‌کند تا سلامت هورمونی‌شان را تحت کنترل درآورند.
تستوسترون چیست؟
تستوسترون در بیضه‌های مردان، در تخمدان‌های زنان، و در غدد فوق کلیوی هر دو جنسیت تولید می‌شود. این هورمون یک آندروژن، یا هورمون محرک بروز ویژگی‌های مردانه است. مردان و زنان، هر دو هورمون تستوسترون دارند، البته سطح آن در مردان بالاتر است.
وظیفه تستوسترون چیست؟
تستوسترون یک هورمون مهم است که نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه جنین مردانه، از جمله اندام‌های تناسلی، دارد. این هورمون در طول دوره بلوغ مردان، رشد مو، تغییرات دستگاه تناسلی و جهش‌های رشدی نقش دارد. علاوه بر این، تستوسترون باعث رفتارهای تهاجمی و جنسی در مردان می‌شود.
همچنین، در هر دو جنسیت، تستوسترون به بدن پیام می‌دهد که سلول‌های خونی جدید تولید کند تا قدرت عضلات و استخوان‌ها در طی دوره بلوغ و بعد از آن حفظ شود. این هورمون همچنین باعث افزایش قوای جنسی شده و ترشح هورمون‌های دیگر را تنظیم می‌کند.
سطح تستوسترون در بدن آقایان در طول روز تغییر می‌کند و معمولاً در ساعات صبح در بالاترین میزان خود قرار دارد. میزان طبیعی تستوسترون در بدن بین 300 تا 1000 نانوگرم در دسی‌لیتر است.
علائم کمبود تستوسترون
اگر سطح تستوسترون پایین باشد، علائم و نشانه‌های زیر را تجربه خواهد شد:
- کاهش قوای جنسی
- اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی)
- بزرگ شدن سینه‌ها
- کم بودن تعداد اسپرم
در برخی مردان، کمبود تستوسترون جدی بوده و آن‌ها علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند و هر چه سطح تستوسترون‌شان به مدت طولانی‌تری پایین بماند، علائمشان شدیدتر می‌شود.
کمبود شدید تستوسترون منجر بروز به علائم و نشانه‌هایی از جمله موارد زیر می‌شود:
- از دست رفتن موی بدن
- تحلیل رفتن قدرت و حجم عضلات
- ضعیف شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان)
- نوسان خُلق (از جمله افزایش تحریک‌پذیری)
- افسردگی
- گُر گرفتگی
علت‌ها و دلایل کمبود تستوسترون
کمبود تستوسترون چندین دلیل داشته و پزشک با کمک شما علت این کمبود را خواهد یافت. کمبود تستوسترون دو نوع اصلی دارد: کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم) اولیه و کمبود تستوسترون ثانویه.
کمبود تستوسترون اولیه که به آن نارسایی بیضه اولیه هم گفته می‌شود، ناشی از وجود مشکلاتی در بیضه‌ها است. این مشکلات عبارتند از:
- آسیب‌دیدگی بیضه: این مورد می‌تواند ناشی از تروما، سرطان بیضه یا پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی برای درمان سرطان بیضه باشد. این تروما می‌تواند تأثیر منفی روی تولید تستوسترون داشته باشد.
- سندرم کلاینفلتر: مردان در حالت طبیعی یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند (این دو، کروموزوم‌های جنسی هستند که جنسیت شخص را تعیین می‌کنند). در سندرم کلاینفلتر، علاوه بر کروموزوم Y دو کروموزوم X، یا بیشتر، وجود دارد که این منجر به رشد غیرطبیعی بیضه‌ها (و در نهایت تأثیر منفی بر تولید تستوسترون) می‌شود.
- بالا رفتن بیضه‌ها: گاهی اوقات، بیضه‌ها پیش از تولد پایین نمی‌آیند (آن‌ها باید از شکم، که در آن رشد می‌کنند، پایین آمده و وارد کیسه بیضه شوند). اگر بیضه‌های در اوایل دوران کودکی پایین نیایند، تولید تستوسترون تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
- کمبود تستوسترون ثانویه ناشی از وجود مشکل در غدد هیپوفیز یا هیپوتالاموس است. این دو غده به بیضه‌ها پیام می‌دهند که تستوسترون تولید کنند، بنابراین اگر چیزی روی آن‌ها تأثیر بگذارد، تولید تستوسترون نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. عارضه‌هایی که می‌توانند باعث بروز کمبود تستوسترون ثانویه شوند عبارتند از:
- اختلالات هیپوفیز: برای مثال، یک تومور هیپوفیز می‌تواند روی آزادسازی هورمون‌هایی که باعث تولید تستوسترون توسط بیضه‌ها می‌شوند تأثیر بگذارد. که این تولید تستوسترون را مختل می‌کند.
- داروها: داروهای خاصی، از جمله شبه افیونی‌های مورد استفاده برای دردهای شدید، می‌توانند بر تولید تستوسترون تأثیر منفی بگذارند.
- دیابت نوع 2: داشتن دیابت نوع 2 احتمال بروز کمبود تستوسترون در مردان را افزایش می‌دهد.
- پیری: سطح تستوسترون مردان مسن‌تر پایین‌تر است، زیرا با بالا رفتن سن تولید تستوسترون کم می‌شود.
این‌ها تنها نمونه‌هایی از دلایل کمبود تستوسترون مردانه هستند. پزشک می‌تواند از طریق فرایند تشخیص طبی، که در مقاله بعدی برایتان شرح داده خواهد شد، دلیل پایین بودن سطح تستوسترون بیمار را تشخیص دهد.
کمبود تستوسترون باعث بروز چه مشکلاتی می‌شود؟
کمبود تستوسترون در کودکان باعث مشکلاتی در دوران بلوغ می‌شود، مانند رشد نکردن موهای زهار یا دچار شدن به یک جهش رشدی در طول دوره بلوغ. در پسرانی که سطح تستوسترون خیلی پایینی دارند رشد اندام‌ها، خصوصاً دست‌ها و پاها، با بقیه بدن تناسبی ندارد و همچنین قدرت و استقامت این افراد نیز کم است.
کمبود تستوسترون، در افراد بالغ باعث از دست رفتن موهای بدن و چروکیده شدن پوست می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث افزایش چربی بدن، ضعف عملکرد جنسی و اختلالات خلقی شود.
تشخیص کمبود تستوسترون
پزشک برای تشخیص کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم مردانه) و دلایل آن چندین نوع معاینه و آزمایش انجام می‌دهد. این آزمایش‌های و معاینات به او کمک می‌کنند تشخیص دقیقی انجام دهد.
آزمایش خون برای چک کردن سطح تستوسترون
یک آزمایش خون ساده می‌تواند سطح تستوسترون را مشخص کند. حد طبیعی تستوسترون بین 300 تا 1000 نانوگرم در دسی‌لیتر است (به یاد داشته باشید که سطح تستوسترون در طول روز تغییر می‌کند). از آنجا که تستوسترون هنگام صبح در بالاترین حد خود قرار دارد، معمولاً پزشک آزمایش خون را صبح انجام می‌دهد.
معاینه فیزیکی
پزشک، بیمار را جهت یافتن نشانه‌های کمبود تستوسترون معاینه می‌کند. او موارد زیر را چک خواهد کرد:
- مقدار موهای بدن
- اندازه سینه‌ها، بیضه‌ها، کیسه بیضه و آلت تناسلی
- سلامت ظاهری بیضه‌ها و کیسه بیضه (آیا در آن‌ها برآمدگی یا توده‌ای وجود دارد؟)
- میزان توانایی دیدن اطراف (از دست رفتن دید جانبی می‌تواند نشانه وجود تومور هیپوفیز باشد، که خود باعث کمبود تستوسترون می‌شود).
تاریخچه پزشکی
معمولاً پزشک در مورد تاریخچه پزشکی بیمار و خانواده او سؤالاتی را می‌پرسد. عموماً، پزشک در خصوص موارد زیر سؤال می‌کند:
- میل جنسی بیمار
- اینکه آیا بیمار دچار اختلال نعوظ یا ناتوانی جنسی شده است
- هرگونه بیماری، در حال حاضر یا گذشته
- وجود هرگونه عارضه ژنتیکی در خانواده بیمار
درمان‌ها
گزینه‌های درمانی برای جایگزینی تستوسترون
برای جایگزینی تستوسترون، چندین گزینه وجود دارد و بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش متناسب با شرایط زندگی و بودجه شما را انتخاب کنید.
1. تزریق: این روش ارزان‌ترین گزینه است و نتیجه تزریق تستوسترون معمولاً 7 تا 22 روز دوام دارد. آقایان معمولاً هر 2 هفته یک بار به این تزریق نیاز دارند. تزریق تستوسترون به عمق عضله انجام می‌شود و می‌توانید خودتان این کار را انجام دهید یا از یکی از اعضاء خانواده کمک بگیرید. همچنین می‌توانید این تزریق را در یک مرکز درمانی نیز انجام دهید.
2. ژل یا پَچ: این مواد به طور روزانه روی پوست اعمال می‌شوند و تستوسترون از طریق پوست جذب شده و سپس در جریان خون آزاد می‌شود تا وظیفه‌اش را انجام دهد.
3. قرص‌های لثه‌ای: این قرص‌ها بین لثه و لب بالا قرار می‌گیرند و موادی خمیری هستند که توسط بزاق دهان تجزیه شده و سپس جذب جریان خون می‌شوند. این قرص‌ها به آن‌ها داروهای دهانی هم گفته می‌شود.
